در خاتمه به مناسبت قرار گرفتن در آستانة فصل امتحاناتِ دانش آموزان، مطلبی در راستای تغذیة مناسب آنان، بخصوص در این ایّام استفاده میشود. با توجّه به اهمیّت وعدة غذایی صبحانه در سلامت بدن، معلوم میشود که نخوردن صبحانه برای بچه های عزیز بسیار مضرّ میباشد، خصوصاً در زمان امتحانات که دانش آموزان معمولاً اضطراب و نگرانی خاصّی در این مورد دارند. افرادی که بدون خوردن صبحانه در کلاس درس یا سر جلسه امتحان حضور پیدا میکنند، اضطراب و نگرانی بيشتری دارند. قسمت اعظم بیحالی و سستی و تنبلی و کُندذهنی و نگرانی و اضطرابِ دانش آموزان، مربوط به دير بيدار شدن و نخوردن صبحانه است. دین مبین اسلام تأکید فراوانی در مورد خوردن صبحانه دارد و حضرات معصومین(عَلَيهمِ السَّلام) خوردن صبحانه را رمز سلامتی ذکر فرموده اند، همانطور که در روايات آمده است: «لُقْمَةُ الصَّباحِ مِسْمارُ الْبَدَن» لقمة صبح (صبحانه) میخ بدن است، یعنی بدن را استوار نگه میدارد.
صبحانه مهمترین وعدة غذایی میباشد و بهتر است که هم کامل و هم مفید و هم صبح زود خورده شود که البتّه منظور از صبحانة کامل، پرخوری نیست، بلکه صبحانة مقوّی و مغذّی است. حضرت امام رضا(عَلَيه السَّلام) در بيانی نورانی به نقل از امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «هر كس دوام و عمر زياد مىخواهد، صبحانه بخورد»[1]. صبحانه تقويت کنندة مغز و اعصاب است. خوردن صبحانه ضریب هوشی را بالا میبرد و حافظه را تقویت میکند و در مقابل، نخوردن صبحانه، منجر به بی حوصلگی و کَج خُلقی و عصبانیّت و اضطراب میشود و احتمال ابتلا به دیابت و سکتة مغزی و قلبی را افزایش میدهد و از مهمترین عوامل پیری زودرس است.
حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «هرگاه نماز صبح خواندی، اندکی غذا بخور تا دهانت خوشبو و حرارتت خاموش و دندانهايت محکم و لثه ات سفت و روزی ات جلب و اخلاقت نيکو گردد»[2]. و در روايت ديگری فرمودند: تکه نانی بخورد. همچنين در بيانات مبارک حضرات معصومين(عَلَيهِم السَّلام) به زود صبحانه خوردن سفارش شده است.
عدّه ای به عنوان رژیم لاغری از خوردن صبحانه امتناع میکنند، درحالی که خوردن صبحانه وزن را متعادل میکند و تحقیقاتی در استرالیا نشان داده است که بچه هایی که صبحانه نمی خورند، سنگین وزن ترند. برای اینکه فرزندان برای خوردن صبحانه آمادگی داشته باشند، لازم است که شام را زودتر و سبک بخورند و زودتر به رختخواب بروند. در مورد شام هم در صورت داشتن اشتها و آمادگی، نباید از خوردن شام اجتناب نمود؛ لکن باید غذای سبک و زودهضم از قبیل میوهجات و سبزیجات استفاده شود. حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «کسی که میخواهد همواره بدنی صحيح و سالم، سبکبار، (پُرنشاط و متعادل داشته باشد، تا آنجا که امکان دارد) از شام شب بکاهد و سبکبار به بستر برود»[3]. در بيان نورانی ديگری نيز فرمودند: «در جسم انسان رگی وجود دارد که چنانچه شخص شام نخورد، آن رگ تا صبح وی را نفرین کند...، پس هیچ یک از شما شام خوردن را ترک نکند، هرچند به لقمه ای از نان یا جرعه ای از آب باشد»[4].
مطلب ديگری که توجّه به آن حائز اهميّت میباشد، اين است که با توجّه به تعاليم عالية اسلامی، استفادة پنير در وعدة غذایی صبحـانه مفيد نبوده و بـاعث سستی و رخـوت و ضعف حـافظه میشود، ولذا دانش آموزان عزيز بهتر است برای صبحانه از پنير استفاده نکنند، لکن استفاده از پنير در زمان شب و حتّی الامکان همراه با گردو، نه تنها مضرّ نبوده، بلکه مفيد و آرامش بخش نيز خواهد بود، همانطور که حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «هرگاه پنير و گردو با هم خورده شوند، در هر يک شفايی هست، ولی اگر جداگانه خورده شوند، در هر يک دردی است»[5]. در روايت ديگری آمده است: «شخصی گفت: از حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) سئوال کردم از پنير، فرمودند: مرض است، دوا در آن نيست، پس چون شب شد، وارد بر حضرت شدم، ديدم در سفرة آن حضرت پنير هست، عرض کردم: فدايت شوم، صبح از پنير سئوال کردم، به من فرموديد: پنير درد است، دوا در آن نيست و اکنون در سفره مشاهده میکنم، فرمودند: صبح مرض است و شب نافع میباشد»[6].
پس رعایت دستورات بهداشتی دین مبين اسلام که برای سلامت روحی و جسمی انسان وضع شده، متضمّن سلامتی ظاهری و باطنی و روحی و جسمی است.
«بارالها! به روان مقدس حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرسـت و در امـر ظهـور و فرج مـولا و مقتـدایمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. خداوندا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت به همة ما مرحمت بفرما. پروردگارا! توفيق توبة حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی و گناهان به همة ما عنايت بفرما. خداوندا! توفيق بهرهمندی از فيوضات و برکات ايّام و ليالی مبارک ماه های شريف رجب و شعبان به همة ما عنايت بفرما. پروردگارا! همة ما را آشنا و عامل به وظايفمان بفرما. خداوندا! همة ما را از شرّ نفس و شيطان و سقوط در ورطة هلاکت معنوی، مصون و محفوظ بفرما. پروردگارا! همة ما را از شيعيان و پيروان حقيقی و واقعی حضرات اهل بيت عصمت و طهارت(عَلَيهِمُ السَّلام) مقرر بفرما و از شفاعت کبرای آن بزرگواران بهره مند بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق و سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- صحيفةالرّضا(عَلَيهِ السَّلام)، ترجمه حجازی، ص52
2- الدّعوات، ص140
3- رسالة ذهبيّه
4- الکافی، ج6، ص289
5- الکافی، ج6، ص340
6- کتاب دايرة المعارف هوش و حافظه، ج4، ص60