در آخرین دهة ماه مبارک رمضان قرار داریم. يکی از دو روايت در مورد «لَيالٍ عَشر»[1] همين دهة مبارک است و آنچنان عظیم القدر است که یک دورة فشرده از ماه مبارک رمضان میباشد و به عبارتی چکیدة ماه مبارک است تا بندگان خداوند در آن جبران مافات نمایند. آری، خداوند در روزهای پایانی این ماه عظیم، بندهنوازی فرموده و سفرة دیگری برای بندگان گشوده است. این دهه، دههای است که رختخواب رسول خدا(صَلَّی‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الهِ) که مستغرق در بحر جوشان توحید هستند، جمع میشد و اعتکاف ده روزة آن حضرت شروع میگشت.
پایان هرچیزی پیام دارد و پایان ماه مبارک رمضان هم پیامها دارد و یکی از این پیامها این است که اگر تا امروز کم از بیش به جا نیاوردهایم و آن عظمت و بزرگی موعود، در وجود ما محقق نشده و به صاحب این ضیافت عظیم تقرّب نیافته ایم، خدای بنده نواز، باز هم ما را میپذیرد، خداوندی که «یُعطِی الکَثیرَ بِالقَلیل»[2] است، ردّالباب نمی فرماید ولذا به درگاهش مینالیم: «يا مَنْ يَقْبَلُ الْيَسيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثيرِ اِقْبَلْ مِنِّي الْيَسيرَ وَ اعْفُ عَنِّي الْكَثير َ اِنَّكَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحيم»[3] اى خدايی كه عمل اندك را مىپذيرى، و از گناهان فراوان درمى گذرى، عملى اندك را از من بپذير، و از گناهان فراوان من بگذر، همانا كه تو بخشنده و مهربانى.
شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان، معادل با شب قدر است، حضرت امـام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) از آغاز این شب تا صبح، این ذکر را تکرار میفرمودند که: «اَللّهُمَّ الرْزُقْنِی التَّجافي عَنْ دارِ الْغُرُورِ وَ الْاِنابَةُ اِلٰى دارِ الْخُلُودِ وَ الْاِسْتِعْدادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت»[4]. آن بزرگوار با این ذکر نورانی، عامل صعود و سقوط انسان را معرفی میفرمایند و چه زیبا به انسانها می فهمانند که تنها عامل صعود و ترقّی، نگاه توحیدی و یاد مرگ و آخرت است و تنها عامل سقوط و تباهی، فریفته شدن به زرق و برق دنیاست. هرجا که غفلت و معصیت است، آنجا حب دنیاست «حُبُّ الدُّنْيا رَاْسُ كُلِّ خَطيئَة»[5]. پس خداوندا توفیق ده تا از این دنیا دل بکنم، دنیایی که به فرموده حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) «دارٌ بِالْبَلٰاءِ مَحْفُوفَةٌ»[6] میباشد. الهی دستم بگیر «خُذْ بِیَدی»[7] و مرا از دامِ دار غرور و دار فریب رهایی بخش. خدایا مرا از هر آنچه مانع رسیدن به توست، نجات ده.
خوشا به حال کسی که برای خداوند زندگی میکند و طوبی بر حال کسی که هر عملش برای جلب رضایت اوست. کسی که همواره به یاد خداست، هرگز طغیان نمی کند «اَلاّ تَطْغَوْا فِي الْميزانِ»[8] چراکه او ذاکر است و در سایة ارتباط با پروردگار به غنای روحی رسیده است. چنین کسی از درون ثروت دارد و آنچنان غنی است که احتیاج به تأیید و تکذیب دیگران ندارد، بلکه او همواره به مرکز توجه دارد که خداوند از او چه میخواهد.
فراز آخر دعای شریف حضرت امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام) در بیان یاد مرگ و آخرت است. یاد مرگ موجب میشود که انسان دلبسته و وابستة دنیای فانی نگردد و توجه کند که دنیا برای او کوچک و حقیر است «وَ لَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْاُولىٰ»[9] و رسیدن به آن بزرگی و تعالی، بدون یاد مرگ امکان پذیر نیست.
شب آخر ماه مبارک رمضان نیز یکی دیگر از شبهای باعظمت است و نیز شب عید فطر که لیلةالجوایز نام دارد، شب باعظمت دیگری است که خداوند متعـال، در آن به بندگـانش به میزان عظمت و بزرگی که رسیدهاند، جایزه میدهد و پاداش میبخشد. آری، شب عید فطر شب رسانیدن انسان به تعالی و عظمت است، ولذا بعد از نماز مغرب و عشاء، و در روز عید بعد از نماز صبح و نماز عيد فطر، مستحب است که چندین مرتبه ذکر «اَللهُ اَکبَر» تکرار شود «اَللهُ اَکْبَرْ اَللهُ اَکْبَرْ لٰا اِلهَ اِلَّا اللهُ و اللهُ اَکْبَرْ اَللهُ اَکْبَرُ وَ لِلّهِ الْحَمْد اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلٰی مٰا هَدٰینٰا»[10] و در نماز عید فطر باز سخن از عظمت است «اَللّهُمَّ اَهْـلَ الْكِبْرِيـاءِ وَ الْعَظَمَة»[11]. يعنی انسـان میتواند در ارتباط با خداوند به عظمت و کبریایی برسد، کبریایی و عظمت در ارتباط با پروردگار حاصل میشود و هیچ صفتی از صفات خداوند متعال نیست که در خارج مظهر نداشته باشد و اگر میخوانیم «...اَهْلَ التَّقْوٰی وَ الْمَغْفِرَةِ»[12]، یعنی تنها وسیلة رسیدن به آن عظمت و بزرگی، تقواست، همچنانکه خداوند متعال فرمود: «يٰا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون»[13]. تقوا و اطاعت پروردگـار، انسان را به تعـالی و بزرگی و عظمت میرسـاند و بی تقوایی و معصیت او را کوچک و پست و حقیر میسازد.
در هر دو رکعت نماز عید فطر سخن از تزکیه و طهارت است، در رکـعت اول نمـاز میخوانیـم: «قَدْ اَفْـلَحَ مَنْ تَزَكّىٰ»[14] و در رکـعت دوم میخوانیم: «قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيٰها»[15]. پس معلوم میگردد از طریق تقوای الهی و پاک شدن از آلودگیها و معاصی میتوان به توحید رسید و به خداوند علیّ و عظیم نزدیک شد.
برای اینکه این حقیقت برای انسان روشن شود که رسیدن به تعالی و بزرگی بدون الگوی متعالی امکانپذیر نیست، به ما آموختند که در دعای قنوت نماز عید فطر بخواهیم: «اَنْ تُدْخِلَني في كُلِّ خَيْرٍ اَدْخَلْتَ فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) وَ اَنْ تُخْرِجَني مِنْ كُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)»[16].
در پایان، مطلب زیبایی از آیتالله بهجت استفاده میشود که خلاصة آن چنين است: بالاترین ذکر، ذکر عملی است و بالاترین ذکر عملی، پرهیز از گناه و معصیت است و پرهیز از گناه و معصیت تنها با مراقبت امکانپذیر است. پس عزیزان مراقب چشم و گوش و زبان خود باشیم. زبان کوچکترین و پرمسئولیت ترین عضو است «جِرْمُهُ صَغيرٌ وَ جُرْمُهُ ثَقيلٌ»[17].
«يا مَنْ یُعطِی الکَثیرَ بِالقَلیل»[18]، ای خدایی که دعوتها نمودی و درهای رحمتت را گشودی و راهنما فرستادی و آیات هدایت و ضلالت، حق و باطل و خیر و شر را نشان دادی، ولی ما همچنان در خواب غفلت خفتیم و در غفلت فرو رفتیم، در این روزهای پایانیِ میهمانی ات بنده نوازی دیگری فرما و دست ما را بگیر و ما را در جرگة میهمانان حقیقی خود قرار ده. ما بندگـان ضعیف و ذلیل توییم و غیر از بنده نوازیت، راهی نمی شناسیم «وَ لٰا يَمْلِكُونَ لِاَنْفُسِهِمْ ضَرّاً وَ لٰا نَفْعاً وَ لٰا يَمْلِكُونَ مَوْتاً وَ لٰا حَيٰاةً وَ لٰا نُشُوراً»[19]، الهی در این روزهای باقیمانده از میهمان سرایت توفیق جبران مافات عنایت فرما و ما را به توبه ای موفق فرما که حائلها بردارد، مانعها بزداید، حجابها کنار زند و سدّهارا بشکند و از نزدیکترین راه، ما را به ذات اقدست برساند.
«بارالها! به روان مقدّس حضرت محمد و آلمحمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصـر (عَجَّلَ اللهَ تَعالٰی فَرَجَهُ الشَّریف) تعجیل بفرما. خداوندا! حقيقت ماه مبارک رمضان و عيد سعيد فطر را در وجود ما محقّق بفرما. پروردگارا! توفيق حفظ دستاوردهای ماه مبارک رمضان و رسيدن به مراتب عالية عبوديّت و بندگی به همة ما مرحمت بفرما. بارالها! همة ما را از وابستگی و دلبستگی به دنيا و زخارف آن مصون و محفوظ بفرما. خداوندا! توفيق رسيدگی و احترام و اکرام والدين به همة ما عنايت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علیالخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق و سوریه نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- شبهای دهگانه (مبارکه فجر/2).
2- عطا کند بسيار در مقابل اندک (مفاتيح الجنان، دعای هر روز ماه رجب).
3- بحارالانوار، ج71، ص75
4- خدايا، روزيم کن دوری گرفتن از خانة فريب و بازگشت به خانة جاويدان و آماده شدن برای مرگ را قبل از رسيدن آن (مفاتيح الجنان، دعای شب بيست و هفتم ماه مبارک رمضان).
5- دوست داشتن دنيا، سرمنشأ تمام گناهان است (بيان نورانی رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ ارشادالقلوب، ج1، ص21).
6- خانهای که با بلا پوشيده شده است (نهج البلاغه، خطبة 226).
7- اُويس قرنی در حديثی موضوعی اين دعا را از امـام علی(عَلَيهِ السَّلام) بـه نقل از رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) روايت میکند؛ بحارالانوار، ج92، ص392
8- اينکه طغيان نکنيد درميزان (مبارکه الرحمن/8).
9- و البتّه آخرت بهتر است برای تو از دنيا (مبارکه ضحی/4).
10- خداوند بزرگتر است، خداوند بزرگتر است، نيست خدايی مگر خداوند و خداوند بزرگتر است، خداوند بزرگتر است و حمد و سپاس برای خداست، حمد و سپاس خداوند را به سبب آنکه هدايت کرد ما را (مفاتيح الجنان، ذکر روز عيد فطر).
11- خداي من، اهل بزرگی و عظمت (مفاتيح الجنان، دعای قنوت نماز عيد سعيد فطر).
12- ... اهل تقوا و آمرزش (مفاتيح الجنان، دعای قنوت نماز عيد سعيد فطر).
13- ای کسانيکه ايمان آورديد، نوشته شد بر شما روزه، همچنانکه نوشته شد بر آنان که بودند پيش از شما، باشد که شما تقوا پيشه کنيد (مبارکه بقره/183).
14- همانا رستگار شد آنکه پاک شد (مبارکه اعلی/14).
15- همانا رستگار شد کسی که پاک کرد آن را (مبارکه شمس/8).
16- اينکه داخل کنی مرا در هر خيری که داخل کردی در آن حضرت محمّد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و آل محمّد را و اينکه خارج سازی مرا از هر بدی که خارج کردی از آن حضرت محمّد(صَلَّی الله عَلَيهِ وَآلِهِ) و آل محمّد را (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای قنوت نماز عيد سعيد فطر).
17- جِرم آن کوچک و جُرم آن سنگين است (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ ستارگان حرم، ج12، ص62).
18- ای آنکه عطا کند بسيار در مقابل اندک (مفاتيح الجنان، دعای هر روز ماه رجب).
19- و مالک نمیباشند برای نفسهايشان ضرری و نه منفعتی را و مالک نمیباشند مرگی را و نه زندگی را و نه حشری را (مبارکه فرقان/3).