دستور جهاد نظامی که آیۀ شریفۀ مورد بحث در مورد آن است، نه فقط در مورد رسالت حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و جنگ هايی است که ميان اسلام و کفر بود، بلکه در هر زمان و مکانی که جنگ باشد، وظیفۀ مؤمنین و رزمندگان و مسلمانان است که به آن کاری عمل کنند که خداوند در قرآن به آن دستور داده است و به عبارت دیگر، دستور جهاد در هر زمانی قابل اجرا می باشد.
همانطور که در جلسات سابق استفاده شد، جهاد، شئون مختلفی دارد و دامنه اش بسیار وسیع و گسترده است که جهاد نظامی، بخشی از آن می باشد. مواردی وجود دارد که اگر انسان به آن عمل کند، در ردیف مجاهدان فی سبیل الله قرار می گیرد. هر عملی که در راهِ دین و اسلام مستلزم سختی باشد، جهاد است. به عنوان مثال: تحمّل رنج و سختی در مورد پدر و مادر یکی از بخشهای مهّم جهاد می باشد.
همچنین خوب شوهرداری کردن برای زنـان، جهـاد محسـوب می شود. «زنی به اسم اسماء خدمت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) رسید درحالی که آن حضرت در میان یاران خود بودند، عرض کرد: پدر و مادرم قربان شما! من نماینده و فرستادۀ زنان به سوی شما هستم، شما مردان از فضيلت جهاد و پيکار در راه خداوند بهرهمند هستید، وليکن ما از اين همه فضيلت و اجر و پاداش بیبهره میباشيم، در این هنگام پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) با تمام صورت به طرف اصحاب برگشتند و فرمودند: آیا شما هرگز سخن زنی را در مورد دینش بهتر از پرسش و گفتگوی این زن شنیدهاید؟ اصحاب عرض کردند: ای رسول خدا! گمان نمیکردیم زنی اینچنین راهیافته باشد. آنگاه حضرت رو به آن زن کردند و به او فرمودند: ای خانم! برگرد و به زنان باقی (که تو را فرستادهاند) خبر ده که: خوب شوهرداریِ یکی از شما با همسرش و خواستن خشنودی او و سازگار بودن با او، با تمام آن اجر و پاداشها برابری میکند، بعد از این فرمایشِ حضرت، زن برگشت درحالی که به سبب آن مژده و خبر خوش، از روی شادی، تهلیل (لا اله الا الله) و تکبیر (الله اکبر) میگفت»[1]، در بيان نورانی ديگری فرمودند: «جِهادُ الْمَرْاَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ لِزَوْجِها»[2]. آری، زنی که در فضای خانواده رنج و سختی تحمّل کرد و سازگار و صبور و بردبار و خوش اخلاق و خوش رفتار بود، به میدان نرفته، مجاهدِ فی سبیل الله محسوب میشود.
یکی دیگر از موارد جهادِ فی سبیل الله، اصلاحِ ذاتُ البین خصوصاً اصلاح میان زن و شوهر است. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «مَنْ مَشٰى فی اِصْلاحِ بَيْنِ امْرَاَةٍ وَ زَوْجِها اَعْطاهُ اللهُ اَجْرَ اَلْفِ شَهيدٍ قُتِلُوا فی سَبيلِ اللهِ حَقّا»[3] کسی که برای اصلاح میان زن و شوهر قدمی بردارد، خداوند اجر هزار شهید که در راه خدا به حق کُشته شدند را به او میدهد و در ادامه فرمودند: «وَ كانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ يَخْطُوها وَ كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِها فی ذلِكَ عِبادَةُ سَنَةٍ قِيامٍ لَيْلُها وَ صِيامٍ نَهارُها»[4] و به هر گامى كه بردارد و كلمه اى كه بگويد در اين راه، ثواب يك سال عبادت دارد كه شبها را زنده داشته و روزها را روزه بوده است. خداوند متعال به کانون مقدّس خانواده و همچنین بنای مستحکم ازدواج ارزش بسیاری قائل است و به همین دلیل اصلاح کننده در این مورد را از مجاهدان فی سبیل الله معرفی میفرماید.
همانطور کـه در جلسۀ سابق استفاده شد، یکی از اقسام جهادِ فی سبیل الله، جهاد مالی و انفاق و احسان در راه خداوند است که برکـات و فضایل بسیـاری دارد و خیر و صلاح آخرت را به ارمغان می آورد. امّا در میان انفاق های فی سبیل الله، وام و قرض دادن به مؤمنان از اجر بالاتری برخوردار است. بطوری که حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَاَيْتُ عَلى بابِها: اَلصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشَرَ»[5] داخل بهشت شدم، پس بر درِ آن نوشته دیدم: صدقه ده پاداش و قرضالحسنه هیجده پاداش دارد. قرض دادن به نیازمندان، باعث میشود حس مسئوليّت پذيری در ايشان پرورش یابد، به این صورت که تلاش کنند تا سرِ موقع دیون خود را پرداخت نمایند، ولذا با توجه به این همه خیر و برکتی که قرض دادن و وام دادن برای صاحبش به ارمغان می آورد، و با وجود این همه خانواده های نیازمند و بی بضاعت و محتاج، حیف است که انسان خود را از این فیضِ عظيم محروم نماید. در پایان سال امکان دارد وامی برای برخی کارمندان تعلّق گیرد و بسیار بجاست که اگر کسی خودش احتیاج ضروری به این پول نداشت، با قرض دادن به آبرومندان، خود را در معرض ستّاریّتِ پروردگار قرار دهد. از بهترین موارد قرض الحسنه، باز کردنِ حساب در صندوق های قرض الحسنه يا تقويتِ حسابِ موجود در اين صندوق هاست.
پس ملاحظه میشود که جهاد تنها مربوط به جهاد نظامی نیست و تنها اختصاص به مردان ندارد، بلکه هر کسی اعم از زن و مرد، هر سختی که در راه اسلام و انجام اعمال خير متحمّل میشود، مجاهد فی سبیل الله محسوب میگردد. حضرت مولای متّقیان امیرالمؤمنین امام علی(عَلَيهِالسَّلام) در روزهای پایانی عمر مبارکشان، اطرافیان را چنین توصیه فرمودند: «وَ اللهَ اللهَ فی جيرانِكُمْ... وَ اللهَ اللهَ فِی الْقُرْآنِ... وَ اللهَ اللهَ فِی الصَّلاةِ فَاِنَّها عَمُودُ دينِكُمْ وَ اللهَ اللهَ فی بَيْتِ رَبِّكُمْ... وَ اللهَ اللهَ فِی الْجِهادِ بِاَمْوالِكُمْ وَ اَنْفُسِكُمْ وَ اَلْسِنَتِكُمْ فی سَبيلِ الله»[6] جهادِ فی سبیل الله که حضرت در بخشی از بیان مبارکشان به آن اشاره دارند، همان دفاع از دين و اسلام و قرآن و نماز است و دفـاع از رسالت و امامت و در نهایت دفاع از خداوند می باشد.
[1]- خلاصهای از بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ)؛ تفسیر الدّرالمنثور، ج2، ص518
[2]- جهاد زن خوب شوهرداری کردن برای همسرش است (بحارالانوار، ج74، ص166).
[3]- بحارالانوار، ج73، ص369
[4]- بحارالانوار، ج73، ص369
[5]- نهج الفصاحه، حدیث1557
[6]- خدا را خدا را در مورد همسايگانتان... خدا را خدا را در مورد قرآن... خدا را خدا را در مورد نماز، پس همانا آن ستون دين شماست... خدا را خدا را در مورد خانۀ پروردگارتان... خدا را خدا را در مورد جهاد با مالهايتان و جانهايتان و زبانهايتان در راه خداوند (نهج البلاغه، فرازی از نامه47).