با توجّه به اینکه تجلیل و سپاسگزاری از مقام عُظمای استاد و معلّم، وظیفة متعلّم میباشد، بر این اساس و با استناد به بیانات نورانی حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) و فرمایش بزرگان، مطالبی را در عظمت مقام استاد استفاده میکنیم:
حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) میفرمایند: «دانش را بیاموزيد و به خاطر آن آرامش و متانت و وقار را فراگیرید و در برابر کسی که دانش را از او میآموزید، فروتنی و خاکساری کنید»[1]. همچنين فرمودند: «مَنْ تَعَلَّمْتَ مِنْهُ حَرْفاً صِرْتَ لَهُ عَبْدا»[2] کسی که حرفی از او آموختی، خود را برای او بنده قرار ده.
«حمدان اصفهانی گوید: در حضور یکی از فقها و دانشمندان اسلامی و مجلس درس او بودم، ناگاه یکی از فرزندان خلیفة عبّاسی وارد شد و به دیوار تکیه داد و سؤال و پرسش را دربارة یکی از احادیث با ایشان در میان گذاشت، ولی ایشان به او توجّهی نکرد و چهرهاش را به سوی ما برگرداند و فرزند خلیفه، سؤال خود را دوباره تکرار کرد، ولی باز هم استاد بدینسان بیاعتنایی کرد، فرزند خلیفه خطاب به ایشان گفت: آیا نسبت به فرزندان خلفا تحقیر و توهین را روا میداری؟ استاد گفت: نه، ولی علم و دانش در پیشگاه خداوند شکوهمندتر و برتر از آن است که من به دلخواه دیگران آن را تباه و ضایع سازم. فرزند خلیفه جلو آمد و زانو بر زمین نهاد و در برابر استاد نشست. استاد به او گفت که باید به اینسان جویای علم گردی و دانش را با تواضع و فروتنیِ خوشایندی از استاد درخواست نمایی»[3].
از جمله وظایف خطیرِ متعلّم در برابر معلّم در کتاب «مُنیَةُالمُرید» چنین آمده است: «باید دانشجو فزونتر از آن مقداری که مأمور به تواضع و فروتنی نسبت به عُلما و دانشمندان و دیگر اصناف مردم است، در برابر استاد خود متواضع و فروتن باشد. او باید در برابر مقام علم و دانش نیز خاکساری و فروتنی کند تا در سایة این خاکساری و فروتنی، به علم و معرفت دست یابد. او باید بداند که اظهار ذلّت و خاکساری در برابر استاد، نوعی عزّت و سرفرازی است. خضوعِشاگرد در برابر استاد افتخاری است برای او، و تواضعش موجب رفعت و بلندپایگی او میگردد. حفظ حریم استاد و بزرگداشت مقام او، پاداشآفرین است»[4].
«شاگرد باید با وضع و هیئتی کامل و طرزی مطلوب، وارد بر استاد گردد و درحالی که دلش از هرگونه خلجانهای مشغولکننده خالی است و با چهرهای شاداب و قلبی سرشار از نشاط و درونی باز و گشاده و با شرح صدر و ذهنی صاف و پاکیزه با استاد روبرو شود و در محضر او قرار گیرد. او نباید در حال کسالت و چُرت زدن و خشم و گرسنگی و تشنگی و امثال اینگونه عوارضِ پریشانکنندة خاطر، وارد بر محضر استاد شود.
هنگام ورود بر استاد باید نظیف و پاکیزه بوده و نیازِ خود را از لحاظ مسواکِ دندان و پیراستن ناخن و برطرف ساختنِ بوهای نامطلوب و زننده برآورده سازد و به ویژه اگر بخواهد وارد جلسة درس و مذاکرات علمی گردد، این مسائل را دقیقاً رعایت کند، زیرا مجلس علم، به عنوان مرکز و کانونی برای یاد خداوند و گردهماییِ افراد برای عبادت و بندگی او به شمار میآید. آراستن و پیراستن ظاهر و تصفیة باطن و درون از هرگونه شوائبِ مشغولکننده و پریشانگر، از آداب و آیینهایی است که باید لزوماً به هنگام عبادت و ذکر پروردگار رعایت شود (مجلس علم نیز از دیدگاه اسلام به عنوان مکان و محل عبادت محسوب میگردد)»[5].
با توجّه به مطالب مذکور معلوم میگردد که مقام استاد و معلّمِ الهی در پیشگاه پروردگار متعال دارای چه عظمت و ارج و منزلتی است، ولذا امید است که انشاءالله تعالی با رعایت موارد مذکور، در حدّ توان بتوانیم شمّهای از زحمات و خدمات اساتيد عزيزمان را جبران نموده و گوشهای از حقّ ایشان را ادا نمائیم.
1- کنزالعمّال، ج10، ص141؛ به نقل از کتاب «منیةالمرید»، ص103
2- بحارالانوار، ج74، ص167
3- منیةالمرید، خلاصهای از صفحات 370 و 371
4- منیةالمرید، ص371
5- منیةالمرید، خلاصهای از صفحات 367 و 368