در جلسات قبل تعدادی از ابزارهایی که انسان را از راه میان بُر به مقام عبودیّت و بندگی می رساند، استفاده شد که یکی از آنها انفاق فی سبیل الله و گره گشایی و رفع گرفتاری از مردم بود که در اهمیّت آن همین بس که حضرت رسول اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «اَلْخَلْقُ عِيالُ اللهِ فَاَحَبُّ الْخَلْقِ اِلَى اللهِ مَنْ نَفَعَ عِيالَ اللَّهِ وَ اَدْخَلَ عَلى اَهْلِ بَيْتٍ سُرُوراً»[1] مخلوقات عيال خداوند هستند و محبوبترينِ آنها نزد خداوند كسى است كه به عيال خداوند سود دهد و به خانوادهاى شادى رساند. همچنین حضرت امیرالمؤمنین امام علی(عَلَيهِالسَّلام) می فرمایند: «اِنَّ الْمِسْكينَ رَسُولُ اللهِ فَمَنْ اَعْطاهُ فَقَدْ اَعْطَى اللهَ وَ مَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللهَ سُبْحانَهُ»[2] همانا مسکين فرستادۀ خداوند است، پس کسی که عطا کند به او، پس در حقيقت عطا کرده است به خداوند و کسی که منع کند از او، پس در حقيقت منع کرده است از خدای سبحان.
یکی دیگر از راههایی که در عین حال که امری واجب است، انسان را از راه میان بُر به مقصد اعلی می رساند، رسیدگی به وجود پُربرکت والدین است که متأسّفانه اکثراً خوبان در این مورد تقصیر می کنند. خداوند این دو برکت را در زندگی انسان قرار داده تا او را از نزدیک ترین و سریع ترین راه به درجات عالی عبودیّت و بندگی برساند. وجود مقدّس حضرت فاطمه زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) می فرمایند: «اَلْزَمْ رِجْلَها فَاِنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ اَقْدامِها وَ الْزَمْ رِجْلَها فَثَمَّ الْجَنَّةَ»[3] ملازم پاهای مادر باش، چراکه بهشت زیر پای مادر است، و در خدمت او باش که نتيجه اش بهشت می باشد. خداوند متعال دو وسیلۀ رسیدن به بهشت را در خانۀ خود انسان قرار داده است، لکن او اغلب آن دو را رها کرده و از بیرون، راههای رسیدن به کمال و قرب الی الله را جستجو می کند. پدر و مادر حسابشان از سایرین جداست و حتی اگر در حق انسان ظلم کرده باشند، باز او حق ندارد با نگاهِ خشم آلود بر آنها بنگرد که در این صورت یقیناً مورد خشم پروردگار قرار گرفته و عاق الوالدین می شود، هرچند که خودِ پدر و مادر، چنانچه متجاوز به حقوق فرزند باشند، مسئول درگاه الهی قرار خواهند گرفت.
البته لازم به ذکر است که رعایت حقوق والدین مطلبی است، و اکرام و اِعزاز آنهـا مطلبی بالاتر. وقتی پدر و مادر به سن سالمندی می رسند، در مورد فرزندانشان خیلی حساس می شوند که چگونه با آنها رفتار می کنند. آنان دوست دارند فرزندانشان در بین عموم به آنها شخصیت دهند، ولذا شایسته است رسیدگی به والدین، توأم با اکرام و اِعزاز صورت گیـرد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) می فرمايند: «هرکه از روی مهربانی، به صورت پدر و مادر خويش نظر کند، خداوند به پاداش آن، برای وی حج مقبولِ نيکويی رقم زند، سئوال کردند: ای رسول خدا، حتی اگر در هر روز صد مرتبه نگاه کند؟ فرمودند: آری، خداوند بزرگتر و پاکتر است»[4]. البته انسان در این راستا هر خدمتی که انجام می دهد، درواقع اولین و بزرگترین خدمت را به خودش می نماید، همانطور که حضرت رسول اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «هُما جَنَّتُكَ وَ نارُك»[5] آن دو (والدين) بهشت تو و دوزخ تو هستند.
در چهار مورد* از آیات شریفۀ قرآن کریم، رعایت حقوق والدین بلافاصله بعد از توحید پروردگار مطرح شده است «اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاّ اِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ اِحْساناً»[6]. اطاعت از پدر و مادر در هر مورد برای انسان، امری واجب است مگر در یک مورد و آن زمانی است که دعوت به گناه و حرام و معصیت نمایند که در این صورت نباید دعوت آنان را قبول کرد، ولی عدم پذیرش هم باید با کمال ادب و احترام صورت گیرد «وَ اِنْ جاهَداكَ عَلى اَنْ تُشْرِكَ بی ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْيا مَعْرُوفا»[7].
[1]- الكافي، ج2، ص164
[2]- تصنيف غررالحکم و دررالکلم، ص380
[3]- كنزل العمّال، ج16، ص462، ح45443
[4]- بحارالانوار، ج74، ص73
[5]- پيام پيامبر(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ)، متن عربی، ص390
*مبارکه بقره/83، مبارکه نساء/36، مبارکه انعام/151، مبارکه اِسراء/23
[6]- اينکه نپرستيد مگر او را و به والدين نيکويی کردن را (مبارکه اِسراء/23).
[7]- و اگر مجبورت کنند بر اينکه شرک آوری به من بر آنچه نيست تو را بر آن علمی، پس اطاعتشان مکن و همراهيشان کن در دنيا به نيکی (مبارکه لقمان/15).