عالیترین و بارزترین نمونة احساس مسئولیّت در پیشگاه الهی، احساس مسئولیّتِ حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) در سرزمین کربلا و روز عاشورا بود. آن بزرگوار هدف از قیام خود را این چنین بیان فرمودند که: «اَلا تَرَوْنَ اَنَّ الْحَقَّ لا يُعْمَلُ بِهِ وَ اَنَّ الْباطِلَ لا يُتَناهٰى عَنْهُ»[1]. آن بزرگوار از اینکه فرامین الهی و قوانین قرآن کریم کمرنگ یا تعطیل شده بود و معروف، خاموش شده و منکر حاکمیّت یافته بود، احساس مسئولیّت کردند و اقدام به آن قیام عظیم نمودند تا منکر از میان برود «اُريدُ اَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَنْهٰى عَنِ الْمُنْكَر»[2].
پس یکی از بزرگترین پیامها و درسهای عاشورا، پیام احساس مسئولیّت در برابر منکرهاست. حضرت اباعبدالله الحسین(عَلَيهِالسَّلام)، با قیام خود این پیام جاویدان را دادند که هر زمان به حق عمل نشود و از منکر اجتناب نگردد، نباید سکوت کرد، بلکه باید امر به معروف و نهی از منکر نمود. شرایط جامعة امروزی حقیقتاًٌ گویای این مطلب است که چون به فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر عمل نمیشود، لذا فرایض قرآنی و تعالیم اهل بیت(عَلَيهِمُالسَّلام) و معروف کمرنگ شده و به حق عمل نمیشود و از باطل اجتناب نمیگردد و منکر رواج پیدا کرده است. آری، سر و وضع جوانان جامعه و گسترش فساد و منکر و بیحجابی و بیعفّتی گویای این حقیقت است که در مورد یکی از مهمترين فرایض و واجبـات دینی کـه همان امر بـه معروف و نهی از منکر است، احساس مسئولیّت نمیشود. حضرت پیـامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «هرگاه (مردم) امر به معروف و نهی از منکر نکنند و از نيکانِ خاندانِ من پيروی ننمايند، خداوند بدهايشان را بر آنان مسلّط گرداند و نيکانشان دعا کنند، امّا دعايشان مستجاب نشود»[3].
در اهمیّت امر به معروف و نهی از منکر همین بس که ستون دین که نماز است، به واسطه و در پرتو آن اقامه میگردد. اگر امر به معروف نباشد، نماز که ستون دین است، دیگر قائم نمیباشد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّياللهُعَلَيْهِوَ‌الِه) فرمودند: «آيا آگاه کنم شما را از گروهی که نه از انبياء هستند و نه از شهداء ... و آنها بر منبرهايی از نور نشستهاند؟ سئوال شد: ای رسول خدا، آنان کيانند؟ فرمودند: آنان کسانی هستند که بندگان خدا را نزد خداوند و خدا را نزد بندگانش محبوب میگردانند، عرض کرديم: ايجاد محبّت خدا در دلها معلوم است، ولی چگونـه بندگـان را نزد خداونـد محبوب میگردانند؟ فرمودند: آنـان را امر میکنند بـه آنچه خدا دوست میدارد و بازمیدارند از آنچه خداوند دوست نمیدارد...»[4].
خدای سبحان در سورۀ مبارکة آلعمران فرمود: «كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَاْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَر»[5] شما امّت آخرالزّمان بهترین امت میان انسانها هستید و علّت آن این است که امر به معروف و نهی از منکر میکنید، ولذا معلوم میشود که اگر امر به معروف و نهی از منکر در جامعة اسلامی تعطیل شود، دیگر بهترین امّت نخواهند بود. آری، همانطور که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) اشرف مخلوقات هستند، امّتشان نیز مادامی که در مسئله و فریضة امر به معروف و نهی از منکر احساس مسئولیّت کنند، اشرف امّتها خواهند بود. امر به معروف و نهی از منکر واجب عینی است، نه کفایی، همانطور که نماز واجب عینی بوده و از هیچ کس ساقط نیست و هر کسی در حوزۀ توانایی خود در برابر این فریـضۀ واجب بـاید احسـاس مسئولیّت کند. برخی افراد تصوّر میکنند که باید کلاسی و جلسهای باشد تا آنجا امر به معروف و نهی از منکر کنند، درحالی که حضرت یوسف(عَلَيهِالسَّلام) به ما آموختند که در همه جا، حتّی در زندان هم باید همسلولیهای خود را امر به معروف و نهی از منکر نمود.
پس هر جا که دیدیم منکر و باطل گسترش یافته و حق و معروف تضعیف گشته و حق و باطل مشتبه شده است، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر میباشد.
«اگر بینی که نابینا و چـاه است اگر خاموش بنشینی گناه است»[6]
اگر حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) هزار و سیصد و اندی سال قبل فرمودند: «چون به حق عمل نمیشود، من به قیام برمیخیزم»، امروز هم اگر در برابر فساد جامعه احساس مسئولیّت نکنیم و با وجود گسترش فساد، به واجب دینی خود (امر به معروف و نهی از منکر) عمل ننمائیم، ای بسا در روز قیامت گناهِ گناهکاران به حساب ما هم نوشته شود و مسئول درگاه الهی گرديم.
امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مصادیق جهاد فی سبیلالله است و حتّی بفرمودۀ حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) «همة کارهای خیر در راه خداوند و جهاد فی سبیل الله در برابر فریضة امر به معروف و نهی از منکر مانند دمیدنی در دریای پرعمق و پرموج است »[7]. حال، همانطور که جهاد جانی جراحت و زخمی شدن دارد، در مسیر امر به معروف و نهی از منکر نیز ممکن است انسان گرفتار مشکلات و شدائدی شود، لکن در هر حال نباید این فریضۀ واجب، تعطیل یا کمرنگ شود.
امر به معروف و نهی از منکر دارای شرایطی است که مهمترين شرطِ آن، نرمگویی، اخلاق نیکو و محبت و احترام است.
همچنین امر به معروف و نهی از منکر به دو صورت انجام مییابد: لسانی و عملی، و هر کس در محیط خانواده و در حوزۀ خود مسئول است که به صورت لسانی یا عملی این فریضۀ واجب را انجام دهد. جوانان عزیز! در فضای درسی، در محیط خانواده یا در محفل دوستان و... برخاستن به هنگام وقت نماز و وضو گرفتن و اقامۀ نماز اول وقت، بالاترین امر به معروفِ عملی است و ای بسا آن اثری که عمل شما در آن لحظه بر جوانی خواهد گذاشت، هزاران مرتبه از امر به معروف لسانی بالاتر و باارزشتر باشد. اگر هزاری از فضیلت نماز بگوئیم، جایگزین یک اقامۀ نماز در اول وقت نخواهد بود. «دو صد گفته چون نیمکردار نیست»[8].
نوردیدگان و جوانان عزیز، اگر خودِ شما به حمدالله از آفات زمانه خصوصاً از آفات فضای مسموم مجازی مصون هستید، اگر شما به فضل الهی از لحاظ معنوی بزرگ شدهاید و دون شأن خود میدانید که وارد فضاهای مبتذل شوید، این نعمت، زکات دارد و زکاتِ آن امر به معروف و نهی از منکر است. مگر نمیبینید که چطور جوانانِ ما گرفتار تهاجم فرهنگی و فضای مسموم و آلودۀ اینترنت گشتهاند؟ مگر نمیبینید که چطور دشمن غیرمستقیم به منازل و حتی اتاق خواب کودکان نفوذ کرده است؟ ولذا در برابر این هجمۀ گستردۀ دشمن باید احساس مسئولیّت کنید و به داد جوانان منحرف برسید «چو ايستادهای دست افتاده گیر»[9]. سال به سال میگذرد و چنین جوانـانی از حقایق بـه دور میمانند. البتّه نـه اینکـه خودشـان بیتقصیرند، ولی ما هم باید در مورد آنان احساس مسئولیّت نماییم و کمکشان کنیم و حق و باطل، راه و چاه و خیر و شر را به آنان نشان دهيم، همانطور که برای هدایت ما زحمت کشیدهاند «دستم بگرفت و پا به پا برد»[10]. جوانان فاطمی در این راستا مسئولیّت سنگینی بر عهده دارند، خصوصاً در چنین شرایطی که متأسّفانه الگوهای انتخابی اغلب فرزندان، الگوهای ماهوارهای است و البته که سازندۀ این الگوهای انحرافی و فضاهای مبتذل، صهیونیست و آمریکا میباشد.
خداوند متعال در سراسر قرآن کریم برای بندگانش الگو ارائه میدهد، و چون انسان را الگوپذیر قرار داده، الگوهای راستین نيز برای او ارائه نموده است و پُرواضح است که تنها راه نجات بشریّت و جوامع، تبعیّت راستین از الگوهای قرآنی میباشد.
1- آيا نمیبينيد همانا حق، عمل کرده نمیشود به آن، و همانا باطل، نهی کرده نمیشود از آن (بحارالانوار، ج78، ص116و117).
2- میخواهم اينکه امر کنم به معروف و نهی کنم از منکر (بحارالانوار، ج44، ص329).
3- اِذا لَمْ يَاْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ يَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لَمْ يَتَّبِعُوا الْاَخْيارَ مِنْ اَهْلِ بَيْتی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شِرارَهُمْ فَيَدْعُو خِيارُهُمْ فَلا يُسْتَجابُ لَهُم (بحارالانوار، ج70، ص369).
4- مشکاة الانوار، ص136
5- بوديد بهترين امّت که خارج کرده شدند برای مردمان، امر میکنيد به معروف و نهی مینماييد از منکر (مبارکه آلعمران/110).
6- صائب تبريزی(عَلَيهِالرَّحمَة)
7- ما اَعْمالُ الْبِرِّ كُلُّها وَ الْجِهادُ فی سَبيلِ اللهِ عِنْدَ الْاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْكَرِ اِلّا كَنَفْثَةٍ فی بَحْرٍ لُجِّیٍّ (نهجالبلاغه، فرازی از حکمت374).
8- فردوسی(عَلَيهِالرَّحمَة)
9- سعدی(عَلَيهِالرَّحمَة)
10- ايرج ميرزا