قبل از اینکه مطالبی پیرامون تفسیر آیۀ شریفۀ مورد بحث استفاده گردد، چند نکته در مورد آیۀ شریفۀ هشتاد و شش که لازم به توضیح می باشد، استفاده میشود. آیۀ شریفۀ «وَ اِذا حُيّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ...» در مورد پاسخ تحیّت و نیکی بود. زیباترین تحیّت، سلام دادن است و معنای سلام به حضرات معصومین(عَلَيهِمالسَّلام) از دور و نزدیک این است که:
اوّلاً: من مطیع و تسلیم محض و مطلق شما هستم ولذا شایسته است که سلام دهنده طوری عمل نکند که خلاف آن ثابت شود و آن بزرگواران او را دروغگو بدانند.
ثانیاً: از من به دین شما هیچ آسیب و ضرری نمی رسد، درحالی که هر خطا و گناه و معصیتی بمانند دروغ، غیبت، تهمت و... که از انسان سر میزند، ضرر و آسیب به دین آن بزرگواران است.
بنابراین آن بزرگواران زمانی جواب سلام انسان را به زیباترین صورت پاسخ می دهند که سلام دهنده، به احکام و قوانین الهی عامل باشد و معنای حقیقی سلام در وجود او محقق شود.
مطلب دیگر در مورد صلوات بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و آل طاهرین آن بزرگوار اين است که خداوند متعال در مقام تأیید و تأکید می فرماید: من خودم همراه با فرشتگانم به رسول مکرّم اسلام، سلام و درود می فرستم «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ...». صلوات دارای دو معناست: معنای ظاهری و معنای باطنی. در آیۀ شریفۀ «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً»[1]، «صَلُّوا عَلَيْهِ» بر معنای ظاهری صلوات دلالت دارد «وَ سَلِّمُوا تَسْليماً» بر معنای باطنی صلوات دلالت می کند. یعنی حقیقت صلوات به رسول الله(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و آل طاهرینشان اطاعت پذیری کامل در مقابل آن بزرگواران است و پُرواضح است که تسليم به آن بزرگواران، تسليم و اطاعت از خدای سبحان است. از وجود مقدّس حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) روایت شده است که: «اَیْ سَلِّمُوا لِمَنْ وَصّاهُ وَ اسْتَخْلَفَهُ وَ فَضَّلَهُ عَلَيْكُمْ وَ ما عَهِدَ بِهِ اِلَيْهِ تَسْليما»[2] يعنی اى امّت سلام كنيد برای كسى كه وصىّ آن حضرت است و خليفه بر شما گردانيد از روى فضل و احسان و به آنچه به شما عهد و شرط نمود تسليم گردید.
صلوات کـامل، درود و سلام بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و آل طاهرینشان است «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد»، و در اهمیّت آن همین بس که اگر در تشهد نماز، صلوات کامل فرستاده نشود، و آل طاهرین(عَلَيهمِ السَّلام) داخل صلوات نماز نباشد، نماز باطل است.
مطلب دیگر در مورد سلامِ وداع است. عرب، در خداحافظی هم مانند استقبال، «سلام» می گوید؛ به عنوان نمونه: حضرت امام سجاد(عَلَيهِالسَّلام) در پايان ماه مبارک رمضان سلام میدادند که همان سلام تودیع و وداع است «اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا شَهْرَ اللهِ الْاَكْبَرَ وَ يا عيدَ اَوْلِيائِه»[3].
همچنین خدای سبحان در قرآن کریم میفرماید: «وَ اِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»[4]. در شأن مؤمنان و موحّدان نیست که با جاهلان جدال و مراء کنند و شایسته است بگویند: «...سَلامٌ عَلَيْكُمْ لا نَبْتَغِی الْجاهِلين»[5] و در سورۀ مبارکۀ اعراف می فرماید: «وَ اَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين»[6].
در جلسۀ سابق سلامهای خداوند به حضرات انبیاء و اوصیاء(عَلَيهِمالسَّلام) و مؤمنان استفاده شد، و یک سلام زیبا در مورد حضرات عیسی و یحیی(عَلَيهمِا السَّلام) است که می فرماید: «وَ السَّلامُ عَلَیَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَ يَوْمَ اَمُوتُ وَ يَوْمَ اُبْعَثُ حَيًّا»[7] و «وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا»[8] که این سلام دلالت بر مبارک بودنِ زمان ولادت، زمان موت و زمان حشر آنان دارد. امّا این سلام، تنها اختصاص به آن بزرگواران ندارد، چراکه در این صورت، دیگر آن بزرگواران الگو نبودند. اگر انسان های غیرمعصوم هم، در مسیر عبودیّت و بندگی مستدام باشند و از خلاف و گناه و معصیت بپرهیزند، سلام خداوند شامل حال آنان نیز می گردد.
*مطـالب تفسيري از تفسير تسنيم مبـاركة نسـاء استـاد جوادي آملي و از تفـاسير الميزان، مجمعالبيان، تفسير نمونه و تفسير نور اقتباس گرديده است.
[1]- همانا خداوند و فرشتگان صلوات می فرستند بر پيامبر، ای کسانی که ايمان آورده ايد، صلوات فرستيد بر او و سلام کنيد سلام کردنی (مبارکه احزاب/56).
[2]- الاحتجاج على اهل اللجاج، ج1، ص253
[3]- سلام بر تو ای ماه بزرگ خداوند و ای عيد اوليای او (صحيفة سجّاديّه، فرازی از دعای45، در وداع ماه مبارک رمضان).
[4]- و زمانی که جاهلان شما را مورد خطاب قرار دادند، بگوئيد: سلام (مبارکه فرقان/63).
[5]- سلام بر شما نمی جوئيم جاهلان را (مبارکه قصص/55).
[6]- و اِعراض کن از جاهلان (مبارکه اعراف/199).
[7]- و سلام بر من روزی که متولّد شدم و روزی که می ميرم و روزی که برانگيخته می شوم زنده (مبارکه مریم(سَلامُ اللهِ عَلَیها)/33).
[8]- و سلام بر او روزی که متولّد شد و روزی که می ميرد و روزی که مبعوث می شود زنده (مبارکه مریم(سَلامُ اللهِ عَلَیها)/15).