انسان با هر عمل خيری به خود سود میرساند و با هر عمل سوئی به خود ضرر و زيان میرساند «اِنْ اَحْسَنْتُمْ اَحْسَنْتُمْ لِاَنْفُسِكُمْ وَ اِنْ اَسَاْتُمْ فَلَها»[1]، «اِنَّما هِیَ اَعْمالُكُمْ تُرَدُّ اِلَيْكُم»[2]. با هر گناه و معصيتی، انسان خود را به شقاوت میرساند و با هر عمل خیری در مسير سعادت خود گام برمیدارد و بر اين اساس که بالاترين عمل خير توبه است، لذا انسان به واسطة توبه، بـالاترين خير را به خودش میرساند. گناه، تعفّن دارد و انسان با ارتکاب گناه، متعفّن میشود و توبه تنها پاک کنندهای است که بوی بد گناه را از بين میبرد «تَعَطَّرُوا بِالاسْتِغْفارِ لا تَفْضَحَنَّكُمْ رَوائِحُ الذُّنُوب»[3]. توبه، هم گناهان را میشويد و هم انسان را معطّر و خوشبو میکند، وليکن شرط و شروطی دارد، توبة گناهانی که بينی و بينالله صورت گرفته، از طريق استغفار و جبران و اصلاح اعمال صورت میگيرد و توبة گناهان مربوط به حقّالنّاس از طريق حليّتطلبی از صاحب حق و جبران آن انجام میيابد، چراکه تا صاحب حق از حقِّ خود نگذرد و گناهکار را نبخشد، خداوند او را نمیبخشد.
گناه، بيماری مهلکی است و توبه، درمان آن میباشد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَالِه) فرمودند: «اَلا اُخْبِرُكُمْ بِدائِكُمْ مِنْ دَوائِكُمْ»، آيا میخواهيد شما را در مورد دردتان از درمانتان خبر دهم؟ «داؤُكُمُ الذُّنُوبُ وَ دَواؤُكُمُ الْاِسْتِغْفار»[4] درد شما گناهان و دوای شما استغفار و طلب آمرزش است.
پس اگر تاکنون حق مطلب ادا نشده و در ماه مبارک رمضان که بهار توبه و تطهير است، در اين مورد کوتاهی شده، شايسته است که هرچه سريعتر در اين مورد اقدام نمائيم و در اين ايّام باقيمانده از دهة آخر ماه مبارک رمضان که ايّام توبه و انابه است، در جهت توبه و تسويهحسابها گامهای مؤثّری برداريم و با توبه خود را پاکيزه کنيم؛ بزرگان و مقرّبان درگاه الهی همواره در حال توبه هستند و هميشه خود را بدهکار و مقصّر میدانند. هرچه معرفت بالاتر باشد، انسان خود را بیشتر بدهکار میداند تا میرسد به وجود اقدس حضرت پیامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَالِه)، آن اکمل کاملان که اینچنین به درگاه الهی مینالند: «ما عَبَدْناكَ حَقَّ عِبادَتِكَ وَ ما عَرَفْناكَ حَقَّ مَعْرِفَتِك»[5] (خدایا) آنچنان که حق شناختنت بود، تو را نشناختيم و آنگونه که حق عبادتت بود، تو را عبادت نکرديم.
توبه، انسانِ آلوده را پاک میکند و بیماریهای روحی و معنوی انسان را درمان مینماید و بالاترین مقامات را برای صاحبش به ارمغان میآورد. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَالِه) فرمودند: «لَيْسَ اَحَدٌ اَحَبَّ اِلَى اللهِ مِنْ تائِبٍ مُؤْمِنٍ اَوْ مُؤْمِنَةٍ تائِبَة»[6] هیچ کسی نزد خداوند محبوبتر از مرد و زن توبهکار نیست و همچنین فرمودند: «ما مِنْ شَیْءٍ اَحَبَّ اِلَى اللهِ مِنْ شابٍّ تائِب»[7] هیچ چیز نزد خداوند محبوبتر از جوان توبهکار نیست.
1- اگر نيکی کردید نيکی کردید برای خودتان و اگر بدی کردید پس برای اوست (مبارکه اِسراء/7).
2- اين است و جز اين نيست که اعمال شما برمیگردد به سوی شما (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَالِه)؛ توحيد المفضل، ص93).
3- معطر شويد با استغفار، البتّه البتّه رسوا نکند شما را بوهای گناهان (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ تفصيل وسائل الشّيعه، ج16، ص70).
4- البحار، ج93، ص282؛ الحكم الزاهرة، با ترجمه انصارى، ص493
5- بحارالانوار، ج68، ص23
6- بحارالانوار، ج10، ص367
7- روضةالواعظين و بصيرةالمتعظين، ج2، ص481