با توجّه به قرار گرفتن در آستانة ماه مبارک رمضان، چند مطلب در مورد روزه گرفتنِ فرزندانی که سال اوّل روزه داريشان میباشد يا در سال های اوّليّة روزه داری قرار دارند، از تعاليم بزرگان استفاده میشود:
همانطور که گـاهی کودکـان و نوجوانان، نسبت به درس و مدرسه بی رغبت میباشند، ولی پدر و مادر با سخنانشان آنـان را تشويق و علاقه مند میکنند، همانگونه اگر در مورد وظايف عبادی که از جملة آنها روزه داری است، بی اشتياق باشند، پدر و مادر میتوانند با سخنانشان، آنان را علاقه مند به نماز و روزه و... نمايند و روزه را برايشان محبوب کنند. سخنـان پدر و مادر تأثير بسزايی در مورد علاقه مند نمودن يـا بی علاقه کردن فرزندان نسبت به نماز و روزه و... دارد. کودکان با سخنان پدر و مادر و معلّمان محترم، خدادوست و امام دوست میشوند و با تربيتهای نـادرست، از دين و نمـاز و روزه و عبـادت متنفّر و بيـزار میگردند. اگر پدر و مادر، قبل از ماه مبارک رمضان، ماتم بگيرند که اين فرزندی که تازه مکلّف شده، چگونه خواهد توانست روزه بگيرد و... درواقع روحيّـة او را شکسته و توانـايی روزه داری را از فرزنـد سلب می نمايند. امّا با برنامه ريزی صحيح و تشويق فرزند با جملاتی مانند: فرزندمان بزرگ شده و حالا میخواهد روزه بگيرد و مشمول دعوت خدای سبحان قرار گيرد که فرمود: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»[1]، میتوان حسّ کمال جويی او را تحريک نمود. خداوند متعال در قرآن کريم بندگانش را به رشد و تعالی و کمال دعوت میفرمايد و در چند مورد با کلمة شريف «تَعالُ» و «تَعالُوا» آنان را تشويق و دعوت میفرمايد که تعالی کنيد و بالا بياييد و پلّه های کمال را طی کنيد. اگر دختران، در سنين پايينتر مکلّف به انجام واجبات اعم از نماز و روزه میگردند، تکريم خدای سبحان است. به قول استاد جوادی آملی، خداوند متعال شش سال قبل از پسر، دختر را به حضور می پذيرد و نماز و روزه را بر او واجب میفرمايد، آيا اين فضيلت نيست؟
پس با تشويق و سخنان شوق انگيز میتوان فرزندان را به نماز و روزه راغب نمود. اگر به فرزند القا شود که روزها بلند است و بايد زياد غذا بخوری و تحرّک کمتری داشته باشی، وگرنه توانايی نخواهی داشت، توان فرزند کمتر میشود. شايسته نيست که پدر و مادر، بدون عذر موجّه مانع از روزهداری فرزند شوند و نبايد برای فرزندان مهربانتر از خداوند باشند. خداوند متعال که خالق بشر است، میداند که استطاعت او چقدر است ولذا روزه را واجب فرموده است. امّا متأسّفانه گاهی رفتار نادرست پدر و مادر و دلسوزیهای بیمورد آنان باعث میشود که در همان اوايل سنّ تکليف، فرزند چند سال روزة قضا بر گردن داشته باشد. در روايتی از امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) مذکور است: «ما كودكان خود را در پنج سالگى (با رحمت و محبّت) به خواندن نماز امر مى كنيم. و شما فرزندان خود را در هفت سالگى (با محبّت) به نماز خواندن دستور دهيد. همچنين ما كودكان خود را در هفت سالگى (با محبّت) امر به روزه گرفتن مىكنيم، تا جايى كه طاقت دارند؛ حتّى به مقدار نصف روز يا بيشتر يا كمتر از آن هر چه مىتوانند ...»[2].
حال، اگر به دلايلی، فرزند نتوانست برای سحری بلند شود و آن روز را روزه بگيرد، در آن صورت لازم است که پدر و مادر او را به خارج از شهر ببرند تا به حدّ ترخّص برسد و در آنجا روزه افطار شود و احترام ماه مبارک رمضان حفظ گردد. خداوند متعال برای بندگانش آسانی اراده فرموده است «يُريدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْر»[3]، حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمايند: «بُعِثْتُ اِلَيْکُمْ بِالْحَنَفِيَّةِ السَّمْحَةِ السَّهْلَةِ الْبَيْضاء»[4]. پدر و مادر تلاش کنند که مهربان بودن خداوند را به فرزندان القا کنند و دين را برای فرزند، دينِ محبوب و آسان معرّفی کنند. شوق و علاقه به دين از همان کودکی بايد در وجود فرزندان ايجاد شود. نگوييم که حضرت امام زمان(عَجَّلَ الله تَعالی فَرَجَهُ الشَّريف) با کسانی که نماز نمی خوانند يا روزه نمیگيرند، با شمشير برخورد میکنند، بلکه همانطور که خداوند متعال، خدای رحمت و پيامبر ما، پيامبر رحمت و امامان ما، امامان رحمت هستند، حضرت امام زمان(عَجَّلَ الله تَعالی فَرَجَهُ الشَّريف) نيز شمشيرشان، شمشير رحمت است. حال، وقتی خداوند متعال صاحب رحمت و مهربان است و حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلیهوَآلِهِ) و امامان(عَلَيهِم السَّلام)، امامان و پيامبر رحمت هستند، شايسته است که بندگان خداوند هم در ماه رحمت، مهربانتر از ساير ماهها باشند تا کودکان خاطرة خوشی از ماه مبارک داشته باشند و محبّت و مهربانی را در اين ماه ياد بگيرند.
همچنين شايسته است که مادران محترم، با رنگين کردن سفره های افطاری در ماه مبارک رمضان، موجب تشويق فرزندان به روزه داری شوند که در چنين مواردی استفاده از تنقّلات و رنگين نمودن سفره، نه تنها منع نشده، بلکه برای پدران و مادران عبادت محسوب میشود.
البتّه لازم به يادآوری است که: به هنگام رنگين کردن سفرهها، به فکر سفره های خالی نيـازمندان نيز بـاشيم و خانواده های پُرجمعيّتِ کم درآمد را دريابيم که میخواهند در کنار سفره های خالی افطار نمايند.
مسألة ديگری که در شائق نمودن فرزندان به روزه داری مؤثّر است، اين است که علی رغم ساير ايّام که لازم است کودکان، زودتر شام بخورند و زودتر بخوابند، در ماه مبارک رمضان که امسال از طرفی با روزهای داغ و بلند تابستان مصادف شده و از طرف ديگر، ايّام تعطيلات است، شايسته است که پدران و مادران محترم در صورت امکان شبها فرزندان را سرگرم کرده و بيدار نگه دارند و به خارج از منزل و پارک و محلّ بازی ببرند تا هم خاطرة خوشی از شبهای ماه مبارک رمضان داشته باشند و هم قسمت اعظمِ روز بعد را در خواب بگذرانند تا روزه داری برايشان آزاردهنده نباشد. البتّه لازم به توضيح است: بلافاصله بعد از سحری، خوابيدن، برای بدن مضرّ است و باعث ايجاد برخی بيماریها میشود.
مطلب ديگر در تشويق فرزندان به روزه داری، هديه و عيدی دادن به هنگام افطاری است. البتّه نه اينکه نماز و روزه شرطی باشد و به شرط هديه صورت گيرد، بلکه گاه و بیگاه و بدون مقدّمه، به هنگام افطاری، به فرزندان عيدی داده شود، چراکه ماه مبارک رمضان، ماهی است که لحظه لحظه های آن عيد است. ماه مبـارک رمضان، شهرالله الاکبر و عيدالله الاکبر است و لحظه لحظه های آن بهار و عيد است. به فرزندان بازگو کنيم که شما با اين روزه داری میتوانیدعيدیهای بزرگ و قابل توجّهی از خداوند دريـافت کنيد. وقتی شمـا تشنه میشويـد و آب نمی خوريد، در پسِ اين تشنگی ظاهری، لبخند رضايت پروردگار نهفته است و خداوند شما را بيشتر دوست دارد و اينچنين لطيف و ظريف، فرزندان را مورد تکريم و محبّت قرار دهيم.
1- ای کسانی که ايمان آورديد، نوشته شد برای شما روزه همچنان که نوشته شد برای کسانی که بودند قبل از شما (مبارکه بقره/183).
2- گلچين صدوق، ج1، ص149
3- اراده میکند خداوند برای شما آسانی را و اراده نمیکند برای شما سختی را (مبارکه بقره/185).
4- مبعوث شدم به سوی شما با دين سهل و آسان و نورانی (بحارالانوار، چاپ بيروت، ج30، ص548).