با سپری شدن ماه مبارک رمضان، شايسته است توجّه نماييم که اگر در ماه مبارک رمضان، اين همه توفيق شامل حال افراد میشود، علّت عمدة آن، مراقبت نفسانی و بستن راههای خروجی ايمان است، گرچه ماه مبارک رمضان برکات خاصّی نيز دارد. گناه و معصيت و خلاف و بيراهه روی، راه های خروج ايمان هستند. سعی نماييم حال که ماه مبارک به پايان رسيده و از آن خارج شده ايم، روزة باطن خود را باطل نکنيم و از حقيقت ماه مبارک خارج نشويم که در اين صورت اين برکات عظيمه در غير ماه مبارک نيز شامل حال ما خواهد شد. يک ماه تمرين بندگی و گناه نکردن برای نزول يک سال برکات و عنايات است. استفاده شده که ارزش تمام کارهای خير، به شرط فی سبيل الله بودن آنهاست. ارتباط با خداوند، انسان را بزرگ می کند و انسان به ميزان کارهايی که به خاطر خداوند انجام می دهد، با خالق بزرگ ارتباط پيدا کرده و به بزرگ مطلق وصل میشود. صلة رحم، احسان به والدين و انجام تمام وظايف محوّله از سوی پروردگار، به شرط فی سبيل الله بودن، باعث میشود که انسان بزرگ شود و تعالی يابد و از جملة آنها، روزة ماه مبارک رمضان میباشد که توفيق عظيم خداوند بر انسان است و موجب ارتباط با بزرگ مطلق و در نتيجه بزرگی و تعالی انسان میگردد. خداوند متعال، غريبنوازی فرموده و در برابر روزه، پاداش عظيمی به انسان عنايت میفرمايد «هَلْ جَزاءُ الْاِحْسانِ اِلاَّ الْاِحْسان»[1]، و درواقع خداوند متعال میفرمايد: ای بندگانم! شما اطاعت امر الهی نموديد، حال نوبت من است که در شأن خود احسان نمايم. بنده در حدّ خود بندگی میکند، لکن خداوند در شأن خدايی خود احسان میفرمايد. خداوند تبارک و تعالی در اين يک ماه به فراخور حال هر کس و به ميزان بستن راههای خروجی ايمان، سرمايهای عنايت فرموده که شايسته است، با بسته نگه داشتن راههای خروجی ايمان، آن را حفظ کرده و استمرار بخشيم که اين خود کار بسيار بزرگی است. خدای سبحان کارهای بزرگ را دوست دارد «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ مَعالِیَ الْاُمُور»[2]، چراکه کارهای بزرگ، انسان را بزرگ میکند و در مقابل کارهای پَست و مبتذل، انسان را کوچک و حقير میکند. انسان به ميزان اطاعت از فعلها و ترکهای الهی، بزرگ میشود و به ميزان نافرمانیها، سَبک و حقير میگردد. لازم نيست که حتماً گناه کبيرهای باشد و انسان مورد سؤال قرار گيرد. همين که انسان به آموخته های خود در جهت رشد و تعالی روح، عمل نمیکند، مسئول درگاه خداوند خواهد بود. يکی از کارهايی که انسان را کوچک می کند، اعتياد الکترونيکی است، اگر جوانی، خود را با اعمال بزرگ، بزرگ میکند و به خود قيمت و بها میبخشد، عدّه ای هم که معتاد به برنامه های مبتذل کامپيوتری هستند، خود را حقير و پَست میکنند. نه تنها صحنه های آلوده و فاسد و گناه آلود و تصاوير غيراخلاقی کامپيوتر، بلکه برنامه های لهو و لعب هم که هيچگونه اثر مفيدی برای انسان ندارند، از ارزش وجودی انسان کاسته و او را به پَستی و انحطاط و سقوط می کشانند. همانطور که اگر انسان در مجلسی حاضر شود و چیزی به او افزوده نگردد، حتما از او چیزی کاسته خواهد شد، همانگونه هم، در صورتی که برنامه های کامپیوتری و سایتهای اینترنتی و ... مفید و قابل استفاده نباشند و چیزی بر معلومات انسان نیفزایند، یقیناً چیزهايی از او خواهند کاست. بزرگی، فقط در ارتباط با خداست. خداوند متعال در سورة مبارکة مؤمنون در اوصاف مؤمنین میفرماید: «وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»[3]، مؤمنان با اِعراض از لغو، ارزش خود را بالا میبرند. آری هر صاحب معرفتی به میزان معرفتش خود را بالا میبرد و هرکسی به میزان معرفت خود در پیشگاه الهی مسئول است، چراکه فرمودند: «حَسَناتُ الْاَبْرارِ سَيِّئاتُ الْمُقَرَّبين»[4].
در ادامة مطالب مربوط به دستاوردها و سرمایه های ماه مبارک رمضان، حدیثی قدسی از سوی خدای تبارک و تعالی خطاب به حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِه) استفاده میگردد. خداوند متعال فرمود: پیامبرم میدانی ارث ماه مبارک رمضان چیست؟ «هَلْ تَعْلَمُ يا اَحمَدُ ما ميراثُ الصُّومْ»؟، حضرت عرضه داشتند: نمیدانم پروردگارا، خداوند متعال فرمود: «ميراثُ الصُّومِ قِلَّةُ الاَكلِ وَ قِلَّةُ الکَلام»[5]، (پیامبرم) میراث روزه، قلّت طعام و قلّت کلام است. ماه مبارک رمضان گذشت ولی به قول امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام) برکاتی عظیم برای ما بر جای گذاشت که یکی از برکات آن، کم خوری و کم حرفی است. پُرخوری و پُرحرفی منشاء گناهان زیادی هستند، خصوصاً پرحرفی که حضرت امام جعفر صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «وَ الْمُؤْمِنُ مُلْجَم»[6] مؤمن لجام و دهنه دارد. مؤمن یک لجام بر دهان دارد، یک لجام بر گوش دارد، یک لجام بر چشم دارد. چشم مؤمن بی حیا نبوده و عفیف است، به همین ترتیب گوش و زبان و سایر اعضا و جوارح مؤمن، متّقی است و لجام دارد. از جمله آفاتی که ایمان انسان را نابود میکند و برای او بسیار سنگین تمام میشود، زبانِ لجام گسیختة اوست. خداوند متعال در سورة مبارکة ق میفرماید: «ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلاّ لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيدٌ»[7] هیچ گفتاری به لفظ درنیاید، مگر اینکه نزد او نگهبانی آماده است. انسان کلمه یا جملهای بر زبان جاری میکند و قسمت عمدة آن را بعداً فراموش مینماید، ولی تمام گفته های او توسّط دو فرشتة نگهبـان رقیـب و عتید ثبت و ضبط میشود و هیچ کـدام فراموش نمیگردد و انسان در روز قیامت متن عمل خود را خواهد دید. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) از محلّی عبور می فرمودند، متوجّه مردی شدند که سخنان بيهوده میزد، «مَرَّ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ عَلِيُّ بْنُ اَبي طالِبٍ(عَلَيهِ السَّلام) بِرَجُلٍ يَتَكَلَّمُ بِفُضُولِ الْكَلام»، آن بزرگوار توقّف کرده و فرمودند: «يا هٰذا اِنَّكَ تُمْلی عَلٰى حافِظَيْكَ كِتاباً اِلٰى رَبِّكَ فَتَكَلَّمْ بِما يَعْنيكَ وَ دَعْ ما لٰا يَعْنيك»[8]، ای فلانی، همانا تو به وسيلة فرشتگان محافظت کتابی به سوی پروردگارت املاء میکنی، پس از آنچه به تو مربوط مىشود سخن گوى، و آنچه را كه به تو ربطى ندارد فروگذار. همچنين فرمودند: «مَنْ عَلِمَ اَنَّ كَلٰامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلٰامُهُ اِلّا فيما يَعْنيه»[9]، هر كس بداند كه گفتار او نيز از اعمال او به حساب مى آيد، جز به ضرورت سخن نگويد. پس در حرف زدن و اظهارنظر پشت سر مردم اینچنین راحت نباشیم که راحتی کلامِ امروز، در فردای قیامت بسیار سنگین تمام خواهد شد. باز از حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) مذکور است: «مَنْ كَثُرَ كَلٰامُهُ كَثُرَ خَطاؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطاؤُهُ قَلَّ حَياؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَياؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ ماتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النّار»[10] کسی که کلامش بسیار باشد، خطایش بسیار میگردد و کسی که خطایش بسیار شد، حیای او کم میشود و کسی که حیای او کم شد، تقوا و ورعش کم میشود و کسی که تقوایش کم شد، قلبش میمیرد و کسی که قلبش مُرد، داخل در آتش میگردد. به همين دليل آن بزرگوار در حديث ديگری میفرمایند: «ما اَرْضَى الْمُؤْمِنُ رَبَّهُ بِمِثْلِ الْحِلْم»[11] شخص مؤمن خداى خويش را به چيزى مانند حلم و بردبارى خشنود و راضی نمی سازد، و شيطان را چيزى مثل سكوت و خاموشى به خشم نميآورد «وَ لا اَسْخَطَ الشَّيْطانَ بِمِثْلِ الصَّمْت»[12]. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِه) فرمودند: «عَلَيْكَ بِطُولِ الصَّمْتِ فَاِنَّهُ مَطْرَدَةٌ لِلشَّيْطانِ وَ عَوْنٌ لَكَ عَلی اَمْرِ دينِك»[13]. امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «لِسانُ الْعاقِلِ وَراءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْـاَحْمَقِ وَراءَ لِسـانِه»[14] زبـان مؤمن پـشت قلب اوست، مؤمن اوّل فکر میکند، سپس سخن میگوید و قلب سفیه و نادان پشت لسان اوست، اول سخن میگويد، سپس فکر میکند. پس شایسته است که انسان در تمام موارد حلم و صبر و بردباری پیشه کند. صبر کند، کم سخن بگوید؛ صبر کند، کم بخورد. اگر چندین نوع غذا در سر سفره حاضر است ولی نیاز بدن او تأمین شده، در اینجا شایسته است که صبر ورزد و از همة آنها نخورد و توجّه نماید که زیاده خوری اسراف است «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لٰا تُسْرِفُوا»[15]. خداوند شکم نیمهسیر را دوست دارد، همانطور که کم حرفی را دوست دارد. توجّه کنیم که هر اشتهایی به غذا صادق نیست، همانطور که هر میلی به خواب صادق نمیباشد. انسان باید به نیازهای صادق پاسخ بدهد. اگر قرار باشد انسان هر وقت دلش خواست بخورد، هر وقت دلش خواست بخوابد و هر کجا دلش خواست برود و بطور کلّی به هر آنچه کـه نفس خواست پـاسخ دهد، پس اصلاح و تربیـت نفس چـه میشود؟ اگر انسان به هر چه که نفس خواست، جامه عمل بپوشاند، به قول استاد جوادی آملی، او دیگر عبدالله نیست، بلکه عبدالهوی است. «اَللّهُمَّ اجْعَلْنا مِنَ الصّابِرین».
«بارالها! به روان مقدّس حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصـر (عَجَّلَ اللهَ تَعالٰی فَرَجَهُ الشَّریف) تعجیل بفرما. خداوندا! توفیق مراقبت مستمر و حفظ دستاوردهای ماه مبارک رمضان و افزودن به سرمایه های معنوی به همة ما کرامت بفرما. پروردگارا! توفیق خدمت و اکرام والدین به همة ما عنایت بفرما. بارالها! توفیق رسیدگی به ارحام و خویشاوندان و عمل به تمام قوانین و دستورات ذات اقدست به همة ما کرامت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. بارالها! ظلم و ستم ظالمين را به خودشان برگردان و به تمام مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین و غزّه و عراق و سوریه نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- آيا پاداش خوبی جز خوبی است (مبارکه الرّحمن/60).
2- همانا خدای عزّ و جلّ كارهاى عالى را دوست دارد (بيان نورانی امام صادق(عَلَيهِ السَّلام)؛ بحارالانوار، ج47، ص323).
3- و کسانی که ايشان از لغو اعراض کنندگانند (مبارکه مؤمنون/3).
4- نيکیهای ابرار، گناهان مقرّبان است (بحارالانوار، ج25، ص205).
5- الوافی، ج26، ص147
6- بحارالانوار، ج72، ص275
7- مبارکه ق/18
8- امالی صدوق، ص33
9- نهج البلاغه مرحوم دشتی، حکمت 349
10- نهج البلاغه مرحوم دشتی، حکمت 349
11- امالی شيخ مفيد، ص118
12- امالی شيخ مفيد، ص118
13- بر تو باد به سكوت طولانى كه شيطان را براند و تو را در كار دين كمك نمايد (بحارالانوار، ج68، ص279).
14- نهج البلاغه مرحوم دشتی، حکمت40
15- بخوريد و بياشاميد و اسراف نکنيد (مبارکه اعراف/31).