خداوند متعال در آیة  صد و سی و چهار سورة مبارکة آل­ عمران، متّقین را این چنین معرفی می­فرماید: «اَلَّذينَ يُنْفِقُونَ فِی السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْكـاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النّاسِ وَ اللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين»[1].  اینان اهل عمل صالح، سلم و تسلیم و انفاق و احسان و ... هستند. پُرواضح است کـه این تقوا و تسلیم در دنیا ساخته می­شود. اگر حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي­­ اللهُ­ عَلَيْهِ ­وَ‌­الِه) فرمودند: «اَلدُّنْيا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ»[2]، معلوم می­شود که تقوا را باید با عمل در دنیا کاشت. دنیا محلّ تجارتِ آخرت است. دنیا محّل تهیّه و تدارک تقوا و عمل صالح و کسب رضایت پروردگار است. دنیا مقدمة آخرت است. پس شایسته است که انسان در دنیا تا می­تواند تقوا بکارد تا در آخرت برداشت نماید و به همین علّت خدای سبحان می ­فرماید: «فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ»[3] هرچقدر می­توانید تقوای الهی پیشه کنید.

     خداوند متعال، دو نوع از تقوا را در آیة شریفة صد و سی و چهار مبارکة آل ­عمران معرفی می­فرماید که عبارتند از: تقوای مالی و تقوای اخلاقی. «اَلَّذينَ يُنْفِقُونَ فِی السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النّاسِ وَ اللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين» اهل تقوا کسانی هستند که پیوسته در خوشی و نـا­خوشی و دارایی و نداری، اهل انفـاقِ فی ­سبیل ­الله هستند، اینان همواره در برابر فقرا احساس مسئولیت می­ کنند، چراکه می ­دانند یکی از کلیدهای بهشت، حبّ مساکین است «لِكُلِّ شَیْءٍ مِفْتاحٌ وَ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ حُبُّ الْمَساكينِ وَ الْفُقَراءُ»[4]. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی ­اللهُ ­عَلَيه­وَ­آلِهِ) می­ فرمایند: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ اَخيهِ الْمُسْلِمِ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّة»[5]، هرکس آبروی برادر مسلمانش را حفظ کند، بدون تردید بهشت بر او واجب می­شود. حضرت امام صادق(عَلَيهِ ­السَّلام) می­فرمایند: «ثَلاثٌ مَنْ اَتَى اللهَ بِواحِدَةٍ مِنْهُنَّ اَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ الْاِنْفاقُ مِنْ اِقْتارٍ وَ الْبِشْرُ لِجَميعِ الْعالَمِ وَ الْاِنْصافُ مِنْ نَفْسِه‏»[6] سه چيز است كه هر كس يكى از آنها را نزد خدا ببرد، خدا بهشت را براى او واجب می­كند: انفاق در حال تنگدستى و خوشروئى براى همة مردم و انصاف دادن از خود (رفتار منصفانه). انفاق در تنگدستی باعث گشایش روزی می­شود، همانطور که حضرت امیرالمؤمنین امام علی(عَلَيهِ­ السَّلام) فرمودند: «اِسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ»[7] روزی را با صدقه دادن فرود آورید.

     منظور از رفتار منصفانه هم این است که کسی جزء را به کلّ تعمیم ندهد و همواره قضاوت عادلانه داشته باشد. این منصفانه نیست که اگر کسی در موردی خلاف کرده، انسان آن خلاف او را به کلّ اعمال او تعمیم دهد، به عنوان نمونه: مردی، در یک مورد حق همسرش را ضایع می­کند، ولی همسر مدام می­گوید: تو همیشه حق مرا ضایع می­کنی.

     پس از تقوای مالی، تقوای اخلاقی مطرح می­گردد که کلیدِ دیگر بهشت می­باشد. خداوند متعال در سورة مبارکة آل­ عمران در بیان اوصاف متّقین می­فرماید: «وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النّاسِ» متقین، خشم خود را فرو می­خورند و از خطای مردم چشم­ پوشی می­کنند. یکی از مهم­ترین عوامل پیشرفت اسلام، عفو و گذشت حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی ­اللهُ ­عَلَيهِ ­وَ­آلِهِ) بوده است.

     استاد جوادی آملی می­فرمایند: مَشک آب را فرو نمی­ برد، ولی مؤمن به هنگام عصبانيّت، اين خشم را در وجود خود جذب می­کند و بعد، آثار شيرين آن را درمی­ يابد ، مانند داروی تلخ که شخص می ­خورد و آثـار مفيد آن را دريـافت می­کند. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی­ اللهُ­ عَلَيهِ­ وَ­آلِهِ) می­ فرمايند: «يا عَلِیُّ مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلى اِمْضائِهِ اَعْقَبَهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ اَمْناً وَ ايماناً يَجِدُ طَعْمَه‏‏»[8] اى على! هر كس خشمش را فرو بَرَد درحالی که توانائى بر اِعمال آن داشته باشد، عوض دهد خداوند او را امنيّت و ايمانى كه مزه‏اش را بچشد. و در موردی فرمودند: «وَ مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلى اِنْفاذِهِ وَ حَلُمَ عَنْهُ اَعْطاهُ اللهُ اَجْرَ شَهِيد»[9] هر كه خشمى را فروخورَد درحالی که قادر بر اِعمال آن است و خويشتن‏دارى كند، خداوند اجر شهيد به او عطا فرمايد. حضرات انبیاء و اوصیاء(عَلَيهِمُ­ السَّلام) همه «کثیر­العفو» و «کثیر­الاحسان» بودند. حضرت امام حسین(عَلَيهِ­ السَّلام) می­فرمایند: «اَيُّمَا اثْنَيْنِ جَرٰى بَيْنَهُما كَلامٌ فَطَلَبَ اَحَدُهُما رِضَى الْآخَرِ كانَ سابِقَهُ اِلَى الْجَنَّةِ»[10] اگر در بین دو نفر اختلافی پیدا شود و یکی از آن دو نفر از دیگری طلب رضایت نماید، سبقت­ گیرنده بسوی بهشت خواهد بود. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی ­اللهُ ­عَلَيهِ ­وَ­آلِهِ) فرمودند: «اَنَا زَعيمٌ بِبَيْتٍ فی رَبَضِ الْجَنَّةِ وَ بَيْتٍ فی وَسَطِ الْجَنَّةِ وَ بَيْتٍ فی اَعْلَى الْجَنَّةِ لِمَنْ تَرَكَ الْمِراءَ وَ اِنْ كانَ مُحِقّاً وَ لِمَنْ تَرَكَ الْكَذِبَ وَ اِنْ كانَ هازِلًا وَ لِمَنْ حَسُنَ خُلُقُه‏»[11]  من ضامن هستم يك خانه را در كنار بهشت و خانه ديگرى در وسط بهشت و خانه ديگرى در بالاى بهشت براى كسى كه جدال و لجاجت را ترك كند، گرچه ذى حق باشد و براى كسى كه دروغ را به كلّى حتى موقع شوخى و مزاح ترك كند و براى كسى كه خوش ‏اخلاق باشد. البتّه این وعده­ ها، برای کسی است که مؤمن به خدا و روز قیامت باشد و در کنار آن، تقوای اخلاقی هم داشته باشد. همچنین آن بزرگوار می­فرمایند: نزدیکترینِ شما به من در روز قیامت، خوش­ خلق­ترين شماست «اَقْرَبُكُمْ مِنّی مَجْلِساً يَوْمَ الْقِيامَةِ اَحْسَنُكُمْ خُلُقاً‏»[12]. در روایت دیگری از آن بزرگوار مذکور است: «وَ الَّذی نَفْسی بِيَدِهِ لا تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتّى تُؤْمِنُوا وَ لا تُؤْمِنُوا حَتّى تَحابُّوا اَوَ لٰا اَدُلُّكُمْ عَلٰى شَیْ‏ءٍ اِذا فَعَلْتُمُوهُ تَحابَبْتُمْ اَفْشُوا السَّلامَ بَيْنَكُم‏»[13] سوگند به كسى كه جان من در دست اوست، هرگز وارد بهشت نمى ‏شويد تا آنكه ايمان بياوريد و ايمان نخواهيد آورد تا آنكه محبت بورزيد، آيا شما را به كارى راهنمايى كنم كه چون آن را انجام دهيد، مهرورزى كرده‏ ايد؟ ميان خود سلام دادن را آشكار كنيد.

     در دین مبین اسلام، مهر و محبّت در میان مؤمنین مخصوصاً اهل خانواده اعم از پدر و مادر، همسر و فرزندان و ... از جایگاه ویژه ­ای برخوردار است، همچنانکه حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی­ اللهُ­ عَلَيهِ ­وَ­آلِهِ) فرمودند: «هر كس كودكِ گريان خود را راضى كند تا آرام شود، خداوند از بهشت آنقدر به او مى ‏دهد تا راضى شود»[14]. در روایت دیگری از آن حضرت مذکور است: «اِنَّ فِى الْجَنَّةِ داراً يُقالُ لَهٰا دارُ الْفَرَحِ لا يَدْخُلُها اِلاّ مَنْ فَرَّحَ يَتامَى الْمُؤمِنينَ»[15] همانا در بهشت خانه ­ای است به نام خانة شادی و افرادی به آن وارد می­شوند که یتیمانِ مؤمنين را (در دنيا) شاد کرده باشند.

     قابل توجه است: اگر در جلسات سابق در مورد بحران کاهش جمعیّت و فرزندآوری در خانواده ­ها استفاده شد که همة مؤمنین باید در مورد آن احساس مسئولیت نمایند، به شرط آن است که والدین با کودکان و فرزندانِ خود رفتار محبّت ­آمیز داشته باشند و کودکانِ بی­گناه را به مهدکودک نسپارند. به گفتة اساتید محترم و کارشناسان، مهدکودک، یتیم ­خانة مدرن است و هرگز جایگزین آغوشِ پُرمهر مادر نمی­شود. استاد جوادی آملی می ­فرمایند: والدینی که فرزندان خود را به مهدکودک می­سپارند، همین فرزندان در بزرگسالی آنان را به خانة سالمندان می ­سپارند. امروزه کارشناسان مربوطه می­گویند: بچه ­ها فقط یک سال قبل از آمادگی به مهدکودک سپرده شوند و در سنین پائین ­تر، هیچ لزومی برای این کار نیست.

     مطلب دیگری که در مورد تقوای اخلاقی، قابل توجّه می­باشد، حفظ عفّت و پاکدامنی است. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی ­اللهُ ­عَلَيهِ ­ وَ­آلِهِ) خطاب به جوانان می­فرمایند: «يا مَعْشَرَ شَبابِ قُرَيْشٍ اِحْفَظُوا فُرُوجَكُم اَلا مَنْ حَفِظَ فَرْجَهُ فَلَهُ الْجَنَّةُ»[16] اى جوانان قريش! پاك‏دامنى پيشه كنيد، آگاه باشيد هر كس خود را در برابر شهوت حفظ كند، بهشت از آنِ اوست.

     اکثریّتِ جوانان امروزی فکر می­کنند ارتباط و گفتگو با نامحرم در فضاهای مجازی، گناه محسوب نمی­شود، درحالی که در پیشگاه الهی هرآنچه که به حفظ حریم زن و مرد خدشه وارد نماید، گناه و معصیت شمرده می­شود، هرچند که گناه و معصیت در این مورد هم شدّت و ضعف دارد.

 

1- کسانی که انفاق می­کنند در آسانی­ها و سختی­ها و فروخورندگان خشم و درگذرندگان از مردم و خداوند دوست دارد نیکوکاران را.

2- دنیا مزرعة آخرت است (مجموعة ورام، ج1، ص183).

3- مبارکة تغابن/16

4- برای هر چیز کلیدی است و کلید بهشت دوست داشتن مساکین و فقراست (بيان نورانی رسول اکرم(صَلَّي­­ اللهُ ­عَلَيْهِ ­وَ‌­الِه)؛ گل­های جاویدان، ص307).

5- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال

6- کافی، ج2، ص103

7- نهج ­البلاغه، حکمت137

8- بحارالانوار، ج‏74، ص46

9- تفصيل وسائل الشيعه، ج‏12، ص178

10- کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج2، ص23

11- بحارالانوار، ج‏68، ص388

12- بحارالانوار، ج68، ص387

13- روضة­الواعظين و بصيرة­المتعظين، ج‏2، ص418

14- الفردوس، ج3، ص549، حديث5715

15- نهج ­الفصاحه، حديث864

16- المعجم الاوسط، ج7، ص61