آیة شریفة مورد بحث در مورد «مُختال فَخُور» میباشد که در آیة شریفة 36 همین مبارکه استفاده شد. آیات شریفة 44 تا 58، در بیان مصداقی از «مُختال فَخُور» و کسانی هستند که اهل بُخل بوده و گرفتار فخرفروشی می باشند که یهود و نصاری و بیشتر آنها عُلمای یهود و نصاری هستند.
خداوند متعال در آیة شریفة مورد بحث در مقام هشدار به مسلمانان و مذمّت علمای یهود و نصاری میفرماید: پیامبرم آیا ندیدی کسانی که بهره ای از کتاب دارند، میخرند گمراهی را و اراده میکنند اینکه گمراه شوید از راه راست؟ تنها کتاب آسمانی که تحریف نشده و حتّی یک حرف آن جا به جا نگشته، قرآن کریم است که در سورة مبارکة حجر به این حقیقت اشاره شده است «اِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ اِنّا لَهُ لَحافِظُون»[1]. امّا علمای یهود و نصاری برای حفظ موقعیّت خودشان دین فروشی کردند و دین را به دنیا و مال دنیا و آیات الهی را به بهای اندکی فروختند «اِشْتَرَوْا بِآياتِ اللهِ ثَمَناً قَليلا»[2]. علمای یهود و نصاری از پیروانشان پول میگرفتند و در قبال آن، برگه های مغفرت میدادند و قسمتی از بهشت را به ایشان میفروختند و به این ترتیب اَخّاذی میکردند «اِنَّ كَثيراً مِنَ الْاَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَيَاْكُلُونَ اَمْوالَ النّاسِ بِالْباطِل»[3]. از اینرو به هنگام نزول قرآن کریم، تورات و انجیل آلوده به شرک شده بود و علمای یهود و نصاری بهرة کمی از کتابشان داشتند و به جای اینکه در جهت هدایت مردم تلاش کنند، با سخنانِ به ظاهر آراسته و حق به جانب، مردم را گمراه میکردند و خداوند متعال هشدار میفرماید که ایشان، هم خودشان گمراه هستند و هم قصد گمراه کردن مردم را دارند «لا تَتَّبِعُوا اَهْواءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ اَضَلُّوا كَثيراً»[4] و به بندگانش میفرماید: دشمنان را بشناسید و مراقب باشید که دین شما را تضعیف نکنند. آری، خداوندی که مهربانتر از پدر و مادر است، اینگونه دشمنان را معرّفی میفرماید تا مبادا بندگانش را فريب دهند و به ضلالت و گمراهی بکشانند. دشمنان اسلام، با مسلمانان طرح دوستی میریزند تا آنان را به گمراهی بیافکنند «وَدَّتْ طائِفَةٌ مِنْ اَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ وَ ما يُضِلُّونَ اِلاّ اَنْفُسَهُمْ»[5]، ولذا خداوند متعال در سورة مبارکة آلعمران میفرماید: «لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرينَ اَوْلِياءَ»[6] مؤمنان، کافران را دوست اتّخاذ نکنند و در موردی میفرماید: «لا تَتَّخِذُوا عَدُوّی وَ عَدُوَّكُمْ اَوْلِياءَ»[7]، «لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى اَوْلِياءَ»[8]، ای مؤمنان به سخنان فریبندة آنها گوش فرا ندهید و از غیرمؤمنان و دشمنان برای خودتان دوست اتّخاذ نکنید.
دشمنان اسلام، هم با جنگهای سخت میخواهند مسلمانان را از بین ببرند و هم بـا جنگهای نرم بمـانند تهاجم فرهنگی و ... میخواهند آنان را گمراه کنند. جنگ نرم، خطرناکتر از جنگ در میدان است. همانطور که دشمنان در جنگ سخت درصدد این هستند که مسلمانان از سلاح غفلت کنند تا به ایشان حمله کنند و آنان را از بین ببرند «لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ اَسْلِحَتِكُمْ وَ اَمْتِعَتِكُمْ فَيَميلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً»[9]، همانگونه در جنگ نرم نیز به محض غفلت، حمله های خودشان را شروع میکنند. اگر خدای سبحان در مورد شیاطین جنّی فرمود: «لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطـان»[10] و در موردی میفرماید: «اَ لَمْ اَعْهَدْ اِلَيْكُمْ يا بَنی آدَمَ اَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ اِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ»[11]، خطر دشمنان انسی کمتر از خطر دشمنان جنّی نیست، ولذا خداوند متعال دوست و دشمن را می شناساند و آنگاه میفرماید: «وَ كَفی بِاللَّهِ وَلِيّاً وَ كَفی بِاللَّهِ نَصيراً»، خداوند متعال دو بار کلمة شریفة «الله» را بیان فرموده است، که خداوند ولی و سرپرست مؤمنان و يار و ياور آنان است، شما نگران نباشید و تا مرز اختیار تلاش کنید و خارج از آن را خداوند کفایت و سرپرستی میفرماید.
1- همانا ما نازل کرديم ذکر را و همانا ما برای او البتّه حافظانيم (مبارکه حجر/9).
2- معامله میکنند آيات خداوند را به بهای اندک (مبارکه توبه/9).
3- همانا بسیاری از دانايان و زاهدان هر آينه میخورند مالهای مردمان را به باطل (مبارکه توبه/34).
4- پيروی نکنيد از خواهشهای جمعی که به تحقيق گمراه شدند از قبل و گمراه کردند بسياری را (مبارکه مائده/77).
5- دوست دارند گروهی از اهل کتاب که گمراه کنند شما را و گمراه نمیکنند مگر خودشان را (مبارکه آلعمران/69).
6- نبايد اخذ کنند مؤمنان کافران را دوستان (مبارکه آلعمران/28).
7- نگيريد دشمن من را و دشمن خودتان را دوستان (مبارکه ممتحنه/1).
8- نگيريد یهود و نصاری را دوستان (مبارکه مائده/51).
9- کاش غفلت میکرديد از سلاحتان و کالاهايتان، پس حمله میکردند بر شما حمله ای واحد (مبارکه نساء/102).
10- پيروی نکنيد گامهای شيطان را (مبارکه بقره/208).
11- آيا پيمان نبستم با شما ای فرزندان آدم، اينکه تبعيّت نکنيد شيطان را، همانا او برای شما دشمنی آشکار است (مبارکه يس/60).