قسمتی از آیة شریفة سابق در مورد غسل و تیمّم بود که مطالبی در این زمینه در جلسة سابق استفاده شد و چند مطلب باقیمانده در این مورد که لازم به یادآوری میباشد، ذیلاً استفاده میشود:
1- در بین علمای خاصّه و عامّه (اهل تسنّن و تشیّع) اختلاف وجود دارد که آیا تیمّم باید به خاک باشد یا به سنگی که روی آن خاک قرار گرفته باشد نيز صحیح است؟ و آیا این خاک حتماً باید به دستها بچسبد؟ و نیز آیا به سنگِ صافِ بدون خاک تیمّم صحیح است؟ که مطلق بودن آیة شریفة مورد بحث، میرساند که تیمّم به سنگ و حتّی سنگ شسته شده هم صحیح است.
2- از جملة شریفة «وَ لا جُنُباً اِلّا عابِری سَبیلٍ» معلوم میشود که غسل جنابت از وضو کفایت میکند، چراکه نفرموده که غسل کنید و وضو بگیرید، یعنی همین که غسل کردید، ورود به مسجد و نماز صحیح است.
3- خداوند سبحان در تحریم مشروبات الکلی به تدریج، مطلب را سختتر فرموده که این امر بیانگر این حقیقت است که خداوند متعال با آیه آیة قرآن مجید، بندگانش را تربیت میفرماید و روش تربیت فرزندان و متعلّمین را یاد میدهد. دین اسلام، دین محبّت و تکریم شخصیّت است ولذا تربیت خشن و تند و شدید در مورد فرزندان و متعلّمان پاسخ نمیدهد، چراکه ساختار شخصیّتی انسان، تشویق طلب و تکریم طلب و تنبیه گریز و تحقیر گریز است. بنابراین اگر روش تربیتی در مورد فرزندان و متعلّمان، اکرام شخصیّت و محبّت و احترام باشد، پاسخ مثبت میدهد، وگرنه کار پدر و مادر یا معلّم، سختتر خواهد بود. احترام، باعث اطاعت میشود و رفتار تند و خشن موجب گستاخ شدن و جری شدن فرزند و متعلّم میگردد. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «فرزندانتان را گرامى داريد و به نيكى تربيتشان كنيد»[1].
4- خداوند متعال بندگانش را از اقامة نماز در حال مستی نهی فرمـود و استفـاده شد کـه یکی از موارد مستی، مستی خـواب میباشد، یعنی در حال خواب و کسالت نماز نخوانید و در اینجا معلوم میشود که حضور قلب در نماز، از چه اهمیّتی برخوردار است. نمازی که تنها به ظاهر و اوراد و اذکار آن اکتفا شود، جسم نماز اقامه شده است و جرم و کیفر نماز نخواندن را نخواهد داشت، لکن نمـازی که انسان را رشد میدهد و بـه جایگـاه های رفیعه میرساند و مایة عروج و صعود میشود، نمازی است که با حضور قلب اقامه گردد و برای ایجاد حضور قلب چند مطلب دخیل میباشد که از جملة آنها این است که نمازگزار در جای خلوت و در اوّل وقت نماز بخواند و لباس و غذای نمازگزار طیّب و طاهر باشد، یعنی حقوق واجبة آن پرداخت شده باشد. حضور قلب، نور است و طعام ناپاک و حرام، حضور قلب را زایل میکند.
همچنین خودداری از معاصی و گناهان، یکی از عوامل حضور قلب در نماز میباشد، به عنوان نمونه: کسی که نماز صبح او قضا شده، در نماز ظهر و عصر نمیتواند حضور قلب لازم را داشته باشد، مگر اینکه با توبة حقیقی آن را جبران کند.
یکی از گناهانی که نور را از قلب زایل میکند، بیماری غیبت میباشد. در مورد غیبت، سابقاً هم مطالبی استفاده شد که از بزرگترین حقّ النّـاسها است و فرمودند: «فَاِنَّ الْغِيْبَةَ اَشَدُّ مِنَ الزِّناءِ»[2]. حال، بیانی نورانی از حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) در مذمّت و نهی غیبت استفاده میشود که در بیان شَناعت غیبت کافی است و آن اینکه فرمودند: «اَلْغِيْبَةُ اَسْرَعُ فی دينِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْاكِلَةِ فی جَوْفِه»[3] اثر غیبت در دين مسلمان، سريعتر از بیماری خوره در تن و بدن اوست. خوره یا جذام نوعی بیماری است که در هر عضوی از بدن ایجاد شود، بتدریج آن عضو را خورده و از بین میبرد، به عنوان نمونه: چنانچه در انگشت يا دست ايجاد شود، به تدريج موجب از بين رفتن انگشت و دست میشود. حال، غیبت بمانند خوره، ایمان انسان را میخورد و از بین میبرد. از اینرو تلاش کنیم که منافذ خروج ایمان را که یکی از مهمترین آنها غیبت است، مسدود نمائیم و سرمایة ایمان فراهم آوریم. آری، مراقب باشيم تا اگر تلاش کرده و چند عمل خیری انجام میدهیم، مبادا با غیبت و ... آنها را از بین ببریم. همانطور که بیماری جسمی، تن و بدن را ضعیف و ناتوان میکند، همانگونه گناه و معصیت، ایمان انسان را تضعیف نموده و موجب میشود که به هر بادی بلرزد.
1- پيام پيامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)، ترجمه فارسی، ص727
2- پس همانا غيبت شديدتر است از زنا (بيان نورانی رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ ارشاد القلوب، ج1، ص189).
3- کافی، ج2، ص357