همانطور که در جلسة سابق استفاده شد، آية شريفة مورد بحث در بيان نهی از نماز در حال مستی میباشد که شامل مستی شراب يا مستی خواب میباشد. مست شدن با شراب و استفاده از مسکرات، گناه کبيره است و نماز خواندن در حال مستی، گناه کبيرة ديگری است. همچنين انسان در حال کسالت و مستیِ خواب نيز نبـايد نماز بخواند تـا بداند که چگونه بـا پروردگارش سخن میگويد و به اين سبب اين همه به حضور قلب در نماز تأکيد و سفارش شده است. کسی که حضور قلب ندارد، نمیداند که با پروردگارش چه میگويد، ولذا ارزش نماز، به ميزان حضور قلبی است که نمازگزار در نماز دارد. نماز دارای روح و جسمی است و روح نماز، داشتن حضور قلب است و بدون حضور قلب، نماز فقط جسم دارد و اگرچه چنين نمازی از لحاظ فقهی صحيح است، ولی نمازی نيست که صاحبش را به عروج و صعود برساند و به پروردگارش نزديک کند. قرآن کريم نماز در حالت کسالت و خواب آلودگی را از اوصاف منافقان میشمارد «وَ اِذا قامُوا اِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى»[1]. از حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) مذکور است: «اِذا نَعَسَ اَحَدُكُم وَ هُوَ يُصَلّى فَلْيَرْقَدْ حَتَّى يَذْهَبُ عَنْهُ النَّوْمَ فَاِنَّهُ اِذا صَلّى وَ هُوَ ناعِسُ لا يَدْرى لَعَلَّهُ يَذْهَبُ يَسْتَغفِرُ فَيَسُبُّ نَفْسَهُ»[2] چون كسى از شما به هنگام نماز خميازه كرد بايد بخوابد تا خواب از سرش برود، چراكه اگر در حال چرت نماز بخواند نمىداند شايد كه به جاى آمرزش خواهى به خود ناسزا بگويد!
همچنين خدای سبحان در آية شريفة مورد بحث میفرمايد: در حال جنابت به نماز نزديک نشويد «وَ لا جُنُباً» که در اينجا مفسّران عظام دو معنا فرمودهاند؛ يکی اينکه وقتی جنابت داريد، به مکان نماز که مسجد است نزديک نشويد، مگر در حال عبور، به عنوان نمونه: وسيله ای در مسجد جا مانده باشد که از یک در وارد شود و به سرعت آن را بردارد و از در دیگر مسجد خارج شود. زُراره از امام باقر(عَلَيهِ السَّلام) سئوال میکند: آيا زن حائض و شخص جُنُب میتوانند وارد مسجد شوند يا نه؟ حضرت فرمودند: نمیتوانند، مگر اينکه عبورکنندگان باشند، همانا خداوند تبارک و تعالی میفرمايد: و نه در حال جنابت، مگر اينکه عبورکننده در راه (مسافر) باشد «قُلْنا لَهُ الْحائِضُ وَ الْجُنُبُ يَدْخُلانِ الْمَسْجِدَ اَمْ لا؟ قالَ الْحائِضُ وَ الْجُنُبُ لا يَدْخُلانِ الْمَسْجِدَ اِلّا مُجْتازَيْنِ اِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالى يَقُولُ وَ لا جُنُباً اِلّا عابِری سَبيلٍ»[3]. در روايت ديگری مذکور است: «وَ يَاْخُذانِ مِنَ الْمَسْجِدِ الشَّیْءَ وَ لا يَضَعانِ فيهِ شَيْئاً»[4] درحالی که بردارندگان هستند از مسجد چيزی را و نه گذارندگان در آن چيزی را.
در صدر اسلام، هر کدام از مسلمانان از خانه هايشان دری به مسجدالنّبی باز کرده بودند و رفت و آمدشان از مسجدالنّبی بود که حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به اِذن الله، از طريق وحی موظّف شدند که تمام دربها را مسدود سازند، مگر درب حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام).
قول دوّم اينکه: اگر منظور از «صلاة»، نماز باشد، در حال جنابت نماز نخوانيد مگر اينکه مسافر باشيد و نتوانيد غسل کنيد که در اين صورت میتوانيد تيمّم را جانشين غسل نمائيد.
به همين ترتيب اگر کسی رابطه زناشويی داشت، بايد غسل کند و نماز بخواند، ولی اگر به علّت مسافر بودن يا مريض بودن امکان غسل نداشت، در اينصورت بايد به جای غسل تيمّم نمايد.
1- زمانی که برمیخيزند به نماز، برمیخيزند در حال کسالت (مبارکه نساء/142).
2- پيام پيامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)، متن عربی، ص578
3- علل الشّرايع، ج1، ص288
4- تفسير العياشي، ج1، ص243