خداوند متعال در آیۀ شریفۀ مورد بحث، با یک پیام کلی و همگانی و عمومی، بندگانش را به اعتصام و تمسّک به پروردگار دعوت فرموده و گاهی می فرماید: «وَ اعْتَصَمُوا بِهِ» و گاهی می فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»[1]. حبل و طناب الهی همان قرآن کریم است که شامل قرآن مکتوب و قرآن ناطق است. یعنی هم قرآن نازله و هم اهل بیت عصمت و طهارت(عَلَيهِم السَّلام) هر دو، حبل الهی هستند، همانطور که حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرموده اند: «نَحْنُ حَبْلُ اللهِ الَّذی قالَ اللهُ تَعالى وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»[2]. حال هم اعتصام به قرآن مکتوب و هم اعتصام به قرآن ناطق، همه به اعتصام به پروردگار برمی گردد، همانطور که در زیارت «جامعۀ کبیره» می خوانیم: «مَنِ اعْتَصَمَ بِکُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللهِ»[3] کسی که به شما تمسّک جوید، پس در حقيقت به خداوند تمسّک جسته است.
قابل توجه است: علّت اینکه خداوند متعال از قرآن مکتوب و قرآن ناطق با تعبیر طناب یاد می فرمايد، این است که کاربرد طناب، بالا کشیدن است. طناب، گاهی فردی را از چاه بالا می کشد و گاهی دلوی را بالا می کشد. اینکه قرآن کریم و آن بزرگواران به عنوان طناب معرّفی شدند، برای این است که انسان این طناب را بگیرد تا از ظلمات ظاهری نجات یابد. خروج از ظلمات به نور در پرتو تمسّک به قرآن و عترت(عَلَيهِم السَّلام) میسور است و آن در ایمان و عمل صالح ظهور دارد. تا زمانی که انسان این ریسمان را نگرفته، در سیاهچال ظلمت و ضلالت گرفتار است.
پس روشن می گردد تنها راه خروج از ظلمات به نور، توسّل و تمسّک به اهل بیت عصمت و طهارت(عَلَيهِم السَّلام) می باشد که همان اعتصام به دین الهی و پروردگار متعال است.
پس چه اعتصام بـه قرآن مکتوب و چه اعتصام به قرآن ناطق، پایه اش ایمان و عمل صالح است و خداوند متعال به صاحبان ایمان و اعمال صالحات وعدۀ دخول در رحمت الهی و دریافت فضل پروردگار و هدایت و استقرار در صراط مستقیم می دهد که توفیق همۀ اینها از جانب خداوند است، لیکن مقدّمات آن را خودِ بنده فراهم می کند. پس وعده های الهی شامل حال افرادی است که دارای ایمان و اعمال صالحات باشند و حُسن فعلی و حُسن فاعلی را در کنار هم داشته باشند. تا زمانی که انسان از حوزۀ زندگی دینی خارج نشود، داخل در رحمت و فضل الهی است «وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ اَنْتُمُ الْاَعْلَوْنَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين»[4] مادام که در جرگۀ ایمان و در حال تمسّک به قرآن و اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام) باشید، شما پيروز و موفّق هستيد. یعنی تنها در این صورت، فیض و رحمت و عنایت خاص پروردگار برای شما جریان دارد. به عبارت روشن تر، خداوند نعمتِ داده شده و درِ گشوده شده را از انسان نمی گیرد، مادام کـه خودِ او مسیرش را برگرداند و بـا سوء اختیار تغییر مسیر دهد.
مطلبی که توجه به آن حائز اهمیت می باشد، این است که خدای سبحـان نفرمود کـه شمـا در آخرت مشمول فضـل و رحمت الهی می شوید و اثرات آن را در روز قیامت دریافت می دارید، بلکه آن را بطور مطلق فرموده است. یعنی صاحبان ایمان و اعمال صالحات هم در دنیا و هم در آخرت رستگار هستند «قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون»[5]. فلاح با ایمان عجین و همراه است و هرجا ایمان است، فلاح هم آنجاست.
آخرین مطلب در مورد آیۀ شریفۀ مورد بحث این است که خدای سبحان بدین سبب ایمان و عمل صالح را حبل الهی معرّفی فرموده که انسان با تمسّک به قرآن و اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام)، به پروردگار متعال وصل می شود. عامل وصال با پروردگار، ایمان و عمل صالح یا حُسن فعلی و حُسن فاعلی است. تمسّک به قرآن کریم به این معناست که انسان با اجابت پروردگار، به خدای سبحان وصل می شود و همیشه در حال وصل می ماند، مادامی که خودِ او این رشته را بگسلد. آری انسان با ایمان و عمل صالح که همان تمسّک به قرآن کریم است، به پروردگار و اهل بیت عصمت و طهارت(عَلَيهِم السَّلام) وصل می شود.
[1]- و متمسّک شويد به ريسمان الهی همگی، و متفرّق نشويد (مبارکه آل عمران/۱۰۳).
[2]- مائيم طناب الهی که فرمود خداوند متعال: و متمسّک شويد به ريسمان الهی همگی، و متفرّق نشويد (بحارالانوار، ج24، ص84).
[3]- مفاتيح الجنان، فرازی از زيارت جامعۀ کبيره
[4]- سست نشويد و اندوهگين نگرديـد و شمـا بـرتـرانـيـد اگـر ايمـان داشتـه بـاشيـد (مبـارکه آل عمران/139).
[5]- به تحقيق رستگار شدند مؤمنان (مبارکه مؤمنون/۱).