گرچه تمام آیات قرآن کریم  نور هستند، لکن مناسب ترین سوره برای شب های مقدّس قدر، سورۀ مبارکۀ قدر می باشد که به فضل الهی تفسیر مختصری پیرامون این سورۀ مبارکه از محضر اهل بیت عصمت و طهارت(عَلَيهِمُ السَّلام) و مفسّران عظام استفاده می شود که در این ایّام سر و کارمان با این سوره است.

     در شأن نزول سورۀ مبارکۀ قدر آمده است: «در درّ منثور است که خطيب از ابن مسيب روايت کرده که: رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «در خواب به من نشان دادند که بنی امیه بر منبرم بالا خواهند رفت و اين معنا بر من سخت گران آمد و خدای تعالی در اين مناسبت، سورۀ «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی‏ لَيْلَةِ الْقَدْرِ» را نازل کرد». علّامه طباطبايی(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه) در بحث روائیِ تفسير الميزان چنين می فرمايند: «...روايات بسياری در اين معنا از طرقِ شيعه از ائمّۀ اهل بيت(عَلَيهِم السَّلام) نقل شده و در آنها آمده که خدای تعالی ليلة القدر را که بهتر از هزار ماه سلطنتِ بنی اميه است، به عنوان تسليت بر رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) عطا فرمود»»[1].

     توضیح اینکه: حکومت بنی امیه هزار ماه طول کشیده و خدای سبحان اجر و فضیلت شب مقدّس قدر را بیشتر از هزار ماه قرار داده است.

    «اِنّا» در «اِنّا اَنزَلناهُ»، متکلّمِ مَعَ الغیر است و خداوند متعال نزول قرآن را به خودش نسبت می دهد «ما نازل نمودیم آن را»، بدون اینکه قبل از «اِنّا اَنزَلناهُ» کلمه ای باشد که ضمیر «هُ» به آن برگردد، می فرماید: «انا انزلناه»، که دلیل بر عظمت قرآن کریم دارد؛ یعنی قرآن چنان شهرت جهانی دارد که ناگفته پیداست.

     خداوند متعال می فرماید: پیامبرم با این عظمت وجودی، تو چه می دانی که شب قدر چیست؟ «وَ ما اَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ». فقط همین مقدار بدان که از هزار ماه بالاتر است «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ». تاکنون این مطلب بسیار گفته شده و انسان به آن اُنس گرفته است، ولی شاید به حقیقت معنای آن کمتر توجه نموده که چگونه ممکن است یک شبه ثواب هزار ماه یا هشتاد سال عبادت به کسی داده شود؟ هر عمل خیر در شب قدر برابر با هشتاد سال است. شخصی از امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) سوال کرد: «چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ فرمودند: عبادت در شب قدر بهتر است از هزار ماهی که در آن، شب قدر نباشد»[2].

  آن شب، شبی است که میان زمین و آسمان، توسّط نزول فرشتگان ارتباط برقرار می شود «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فيها بِاِذْنِ رَبِّهِمْ».

     در مورد «روح» دو قول وجود دارد: قول اول اینکه: «روح» همان جناب جبرئیل(عَلَيهِ السَّلام) است. قول دوم اینکه: «روح» اعظم از ملائکه است، همانطور که «در حدیثی از امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) نقل شده است که شخصی از آن حضرت سؤال کرد: آیا روح، همان جبرئیل(عَلَيهِ السَّلام) است؟ امام(عَلَيهِ السَّلام) در پاسخ فرمودند: جبرئیل از ملائکه است، و روح اعظم از ملائکه می باشد، مگر خداوند متعال نمی فرماید: ملائکه و روح نازل می شوند؟»[3]. به هر حال روح همراه با فرشتگان در شب مقدّس قدر نازل می شوند.

     علمای لغت می فرمایند: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ» به معنای «تَتَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ» است، یعنی همچنان و الی یوم القیامه این نزول ملائک تداوم دارد و همچنان، هر سال شب قدر است و هر سال، فرشتگان نزول می کنند. در خلاصه ای از بيان نورانی امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) چنين آمده است: «حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) از قول پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) می فرمودند: زمانی که عدّ ه ای از اصحابِ پيامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) خدمت آن حضرت بودند، آن بزرگوار سورۀ مبارکۀ قدر را با خشوع و گریه تلاوت فرمودند. اصحاب، علّتِ گریۀ آن بزرگوار را سئوال کردند، حضرت فرمودند: برای آن چیزی است که به چشم خود دیده و به دل خود فهمیده ام. سئوال شد: یا رسول الله، شما چه دیده اید؟ پيامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فيها بِاِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ اَمْرٍ». سپس حضرت از اصحاب سؤال فرمودند: می دانید به چه کسی امر نازل می شود؟ جواب دادند: یا رسول الله به شما، حضرت فرمودند: بعد از من به چه کسی؟ گفتند: نمی دانیم. در آن هنگام پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)، سرِ امام علی(عَلَيهِ السَّلام) را در آغوش گرفته و فرمودند: «اگر نمی دانید، بدانید، آن کس بعد از من، این مرد است»»[4]. یعنی بعد از آن بزرگوار، ملائکه به حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) نازل می شوند و نزول فرشتگان الی یوم القیامه ادامه دارد. «از حضرت امام محمّدباقر(عَلَيهِ السَّلام) سئوال شد: آیا شما می دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمودند: چگونه نمی دانیم، درحالی که فرشتگان در آن شب در گِرد ما دور می زنند»[5].

     پس نزول ملائکه ادامه دارد و هر شب مقدس قدر، فرشتگان به محضر مبارک امامِ آن زمان نازل می شوند و امروز هم به محضر مبارک و مقدّس حضرت ولیّ عصر(عجِّل­ اللهُ­ تعالی ­فَرَجَهُ ­الشَّريف) نازل می گردند. از اینرو امام محمد باقر(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «يا مَعْشَرَ الشّيعَةِ خاصِمُوا بِسُورَةِ اِنّا اَنْزَلْناهُ تَفْلُجُوا فَوَ اللهِ اِنَّها لَحُجَّةُ اللهِ تَبارَكَ وَ تَعالى عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللهِ(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) وَ اِنَّها لَسَيِّدَةُ دينِكُمْ...»[6] اى گروه شيعه، با سورۀ «اِنّا اَنزَلناه» مخاصمه و مباحثه كنيد تا پيروز شويد، بخدا كه آن سوره، پس از پيغمبر، حجت خداى تبارك و تعالى است بر مردم و آن سوره، سرور دين شماست..‏.

 

[1]- تفسير الميزان، ج40، ص330

[2]- تفسير الميزان، ج40، ص330

[3]- جبرئیل من الملائکة و الروح اعظم من الملائکة ا لیس ان الله عز و جل یقول تنزل الملائکة و الروح (تفسیر برهان، ج4، ص481؛ به نقل از تفسير نمونه، ج27، ص186).

[4]- کافی، ج1، ص249

[5]- کیف لا نعرف و الملائکة تطوف بنا فیها (تفسیر برهان، جلد4، صفحه488، حدیث 29؛ به نقل از تفسير نمونه، ج27، ص187).

[6]- الکافی، ج1، ص249