خدای سبحان زمانها و مکانهای مقدّس را به انسانها عنایت فرموده تا آنها با امتیازات بیشتر و نمرات بالاتر و اجر و پـاداش عالی تر لایق حضور گردند. خداوند متعال در این ایّام و لیالی مبارک، به خیرها و خدمات انسان فضیلت بالاتر و امتیازات بیشتر عنایت میفرماید و درواقع انسان را از راه میان بُر به مقصد میرساند. یکی از این زمانهای عظیمه و جلیله، ماه شریف رجب میباشد. ماه رجب یکی از نعمتهای عظمای الهی است. خدای سبحان با این نعمت، در حق بندگانش بنده نوازی فرموده است. امّا فضیلت و عظمت ماه شریف رجب و دلایل آن، بطور خلاصه و اجمالی عبارتند از:
۱- ماه شریف رجب ماه خداوند است، همانطور که حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «رجب ماه خداست، و شعبان ماه من است و ماه مبارک رمضان ماه امّت من است»[1].
۲- مبعث وجود مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) که شب تجلّی اعظم پروردگار است، در این ماه قرار دارد که دیگر عظیمتر از حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) بندهای، و زیباتر از ایشان مخلوقی وجود ندارد.
۳- آغاز نزول تدریجی قرآن کريم در ماه شریف رجب میباشد «اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذی خَلَقَ»[2].
۴- ماه شریف رجب، ماه ولادت قرآن ناطق، وجود مقدّس حضرت امیرالمؤمنین علی(عَلَیهِ السَّلام) است. آن بزرگوار، هم ولادتشان در ماه نزول قرآن و هم شهادتشان در شب مقدّس قدر که شب نزول دفعی قرآن کریم میباشد، واقع شده است «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ»[3].
۵- ماه شریف رجب علاوه بر اینکه به نام مبارک حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و حضرت امام علی(عَلَیهِ السَّلام) مزیّن گشته، طلیعۀ آن نیز با ولادت مقدّس حضرت امام محمّد باقر(عَلَیهِ السَّلام) مبارک گشته است. سوّم این ماه، شهادت وجود مقدّس امام هادی(عَلَیهِ السَّلام) و دهم آن، سالروز ولادت امام محمّدتقی(عَلَیهِ السَّلام) و پانزدهم آن، وفات حضرت زینب کبری(سَلامُ اللهِ عَلَيها) و بنا به روایتی، شهادت وجود مقدّس امام صادق(عَلَیهِ السَّلام) است.
۶- روزهای سیزده و چهـارده و پـانزدهم مـاه شریف رجب به ایّام البیض شهرت یافته که از زمان حضرت آدم(عَلَیهِ السَّلام) سخن از این ایّام بوده است.
۷- ماه شریف رجب یکی از چهـار ماه حرام* می باشد.
۸- لیلة الرغائب، اولین شب جمعۀ ماه شريف رجب که شب توزیع رغیبه هاست، در این ماه قرار دارد. آن شب، شب جمع کردن رغائب و نعمت های الهی است که پروردگار متعال توزیع می فرمايد.
۹- ماه شریف رجب ماهی است که در آن خیر کثیرِ دنیا و آخرت را میتـوان کسب کرد، همـانطور کـه در دعـای هر روز این مـاه میخوانیم: «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍ»[4].
۱۰- ماه شريف رجب، ماه اصبّ است، همانطور که حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرموده اند: «رجب را اصبّ می گويند، زيرا که رحمت خداوند در اين ماه بر امّت من بسيار ريخته می شود»[5]، یعنی در این ماه هرچه میتوانید از رحمتهای در حال ریزش جمع کنید.
۱۱- حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) می فرمايند: «رجب نام نهری است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرینتر، هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بدارد، البته از آن نهر بیاشامد»[6].
امشب شب اول ماه شریف رجب و شب ولادت هفتمین قرآن ناطق و هفتمين معصوم و پنجمین امام، وجود مقدّس حضرت امام محمّدباقر(عَلَیهِ السَّلام) است «سالی که نکوست از بهارش پیداست»[7]. با توجه به این همه برکاتی که این ماه شریف دارد، معلوم میشود خدای تبارک و تعالی به این ماه ارزش و احترام خاصّی قائل شده و آن را بسیار عزیز و محترم داشته است.
۱۲- ماه شریف رجب، اولین مقدّمۀ رسمی برای آمادگیِ شب مقدّس قدر است. استاد ملکی تبریزی در کتاب شريف «المراقبات» فرموده اند: «برای شب مقدّس قدر از یازده ماه قبل باید آماده شد». یعنی ماه مبارک رمضان که گذشت، بلافاصله باید مراقبات را برای دریافت فیوضاتِ شب قدر ِسالِ آینده شروع کرد، لکن اولین مقدّمۀ رسمیِ ماه مبارک رمضان و شب مقدّس قدر، از ماه شریف رجب آغاز میشود.
همانطور که سرزمین مقدّس عرفات، دالان تطهیر میباشد و خداوند متعال سرزمین مقدّس عرفات را قرار داد تا قبل از اینکه میهمانانش وارد حرم شوند، در آنجا پاک و طاهر گردند، همانگونه دو ماه شریف رجب و شعبان را دو چشمۀ زلالی قرار داد تا میهمانانش قبل از ورود به ماه مبارک رمضان در آنها تطهیر شوند.
قابل توجه است که: ماه مبارک رمضان آن میهمانسرای پروردگار و ضیافت الهی، چه عظمتی دارد که مقدّمههای عظیم القدری همچون دو ماه شریف رجب و شعبان دارد.
همانطور که منتظِر باید شبیه منتظَر باشد، همانگونه هم میهمان باید یک سنخیّتی با میزبانش داشته باشد، ولذا کسی که میخواهد به محضر پـاک مطلق شرفیاب شود، باید تطهیر شود و لیاقت و شرف حضور یابد.
وقتی مـاه رجب فرا میرسـد، گویی یک مرتبه تحوّلی حـاصل میشود. خداوند سبحان به این ماه تفاوت و ارزش و احترام قائل شده است، ولذا از بندگانش نیز میخواهد به آن تفاوت قائل شوند و آن را محترم شمارند. حال، انسان چگونه میتواند این نعمت عظیم پروردگار را پاس بدارد و شکرگزاری از این نعمت عظمای ماه رجب داشته باشد؟ پرواضح است که اگر انسان در سایر ماه ها موظّف است حدود الهی را مراعات کرده و بیراهه نرود و مراقبتهای نفسانی داشته باشد، در این ماه که خداوند متعال احترام و اعزاز و اکرام آن را چنین متذّکر شده است، به طریق اولی به آن موظّف است. ماه شریف رجب، مـاه توبه و استغفـار است، همانطور که حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «ماه رجب، ماه استغفار امّت من است»[8]. آری برای جمع کردن خیرهای کثیرِ این ماه، اول باید از باب «غفارّالذّنوب» وارد شد.
همچنین ماه شریف رجب، ماه انفاق و صدقه است و روزهاش فضیلت بسیار دارد، خصوصاً روزۀ روز اول آن که چند فضیلت در آن گره خورده است. اول اینکه: روزۀ ماه شریف رجب میباشد که فضیلت بسیار دارد، دوم اینکه: اوّل ماه شریف رجب است، و سوم اینکه: اوّلین پنجشنبۀ آن و آستانۀ لیلةالرّغائب است. پس با روزه و توبه و استغفار و انفاقها میتوان پاک شد و خیرهای کثیر را دریافت نمود.
ماههای شریف رجب و شعبان در عین حال که دو ماه بسیار پرعظمت و پرفضیلت هستند، لکن بساط مجالس عقد و عروسی در این دو ماه گستردهتر از سایر ایّام است، ولذا امکان دارد که پشت سر هم دعوتها و کارتهای دعوت عروسی و مجالس معصیت ارسال شود که چنین زمانهایی، امتحان الهی است و باید توجه نمود که خداوند با پذیرش یا عدم پذیرش این دعوتها، بندهاش را میآزماید. از اینرو امید است با عنایات حق سبحان و توجّهات حضرات معصومین(عَلَيهِمُ السَّلام)، از این آزمایشات سربلند بیرون آئیم. در خلاصهای از بیانات استاد جوادی آملی آمده است: «خداوند از یک طرف برای حاجیان که مُحرم هستند، صیدِ بيابانی و خشکی را حرام قرار داده و از طرف دیگر، حیوانات را از جلوی چشمانشان عبور میدهد و درواقع با این کار، میخواهد آنها را بیازماید. همچنین خدای سبحان از سویی به جوان هشدار میفرماید که به نامحرم نگاه نکند و از سوی دیگر دختران و زنان نامحرم را از جلوی آنها عبور میدهد و نظاره گر است که چگونه عمل میکنند «فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ»[9]».
ارسال این همه نعمت به انسان از سوی خدای سبحان، نشانِ رحمت اوست. خداوند متعال میخواهد بندگانش را اوج دهد و به قرب بالاتر برساند و لایق حضور سازد، وگرنه خداوند نیازی به بندگانش ندارد.
«گر جملۀ کائنـات کـافر گردند بر دامن کبریائيش ننشيند گرد»
«حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) از محلّی عبور میکردند که دیدند مردم دور شخصی جمع شدهاند، سئوال کردند: چرا اینجـا جمع شده اید؟ گفتند: او دیوانه است، آن بزرگوار فرمودند: او مریض است، همانا دیوانه کسی است که دنیا را به آخرت ترجیح دهد»[10]. حقیقتاً کسی که فرصتهای این ماه را مغتنم نشمارد و از این همه فضیلت خود را محروم نماید و با این همه نعمت ره به سعادت نَبَرَد، ضرر کرده است. خداوند متعـال با اعطای این نعمـات، درواقع به بندگـانش میفرماید: نیرو و قدرت و سرمایه و دارایی و...، همه از من، شما فقط برای خودتان کار کنید و امتیاز بگیرید.
۱- مفاتيح الجنان، در اعمال ماه شريف رجب
۱- بخوان به نام پروردگارت که آفرید (مبارکه علق/۱).
۲- همانا ما نازل کردیم آن را در شب قدر (مبارکه قدر/۱).
* ذیقعدة الحرام، ذیحجة الحرام، محرّم الحرام و رجب المرجّب.
[4]- ای خدایی که برای هر خیری به او امیدوارم و از خشمش نزد هر شرّی در امانم (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای هر روز ماه شریف رجب).
[5]- مفاتيح الجنان، در فضيلت و اعمال ماه شريف رجب.
[6]- مفاتیح الجنان، در فضیلت و اعمال ماه شریف رجب
[7]- رباعيّات شيخ بهايی(رَحمَةُاللهِ عَلَیه)
۱- مفاتيح الجنان، در فضیلت و اعمال ماه شریف رجب
[9]- پس مینگرد که چگونه عمل میکنید (مبارکه اعراف/۱۲۹).
[10]- اَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) مَرَّ بِمَجْنُونٍ فَقالَ ما لَهُ فَقيلَ اِنَّهُ مَجْنُونٌ فَقالَ بَلْ هُوَ مُصابٌ اِنَّمَا الْمَجْنُونُ مَنْ آثَرَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَة (بحارالانوار، ج1، ص131).