همانطور که در جلسۀ سابق استفاده شد، آیۀ شریفۀ مورد بحث، شامل دو بخش فقهی و کلامی است* که مطالبی در مورد بخش فقهی آن در جلسۀ سابق استفاده شد و ادامۀ مطالب در جلسۀ حاضر استفاده می شود. خدای سبحان در بخش فقهی، احکام میته و گوشت های غیرمجاز و حرام را بیان فرمود که برای ابطال و شکستن سنّت جاهلی می باشد، چراکه این یازده قسم، همه در زمان جاهلی انجام می شد، به این صورت که بطور کلّی خوردن گوشت میته رایج بود. همچنین حیـوان را خفه می کردنـد تـا بمیرد و آنگـاه آن را می خوردند. یا پاهای حیوان را می بستند و آنقدر با چوب می زدند تا می مرد و آنگاه آن را می خوردند. یا چشمهای حیوان را می بستند و از بلندی پرتاب می کردند تا بمیرد و آنگاه آن را می خوردند. یا دو قوچ شاخدار را به جان هم می انداختند و آنقدر آن دو حیوان به هم شاخ می زدند تا یکی می مرد و آن را میخوردند. به همین ترتیب باقی ماندۀ حیوانی را که درّنده ای خورده بود، می خوردند. همچنین برای سنگ هایی کـه بـه عنوان بت، مقدّس می شمردند، قربـانی می کردند و گوشتهایی را که با تیرهای قمار و قرعهکشی تقسیم میشد، می خوردند، درحالی که چنین کاری نوعی قمـار محسوب می شد و حرام است. خون، گوشت خوک و انصاب و ازلام حرام عینی هستند، همانطور که گوشت سگ نجس و حرام عینی است و خوردن اینها خروج از فرمان الهی و فسق می باشد «ذلِكُمْ فِسْقٌ». اما در مورد آن گروه از حیوانات که حرام ذاتی نیستند، در صورتی که نیمه جانی از آنها باقی مانده باشد و در آن حال ذبح شوند، خوردن گوشتشان حلال می گردد.
حکم اضطرار نیز حکم ثانوی است، بطوری که اگر کسی به آن حدّ گرسنه شود که امکان تلف شدن او وجود داشته باشد، در آن صورت می تواند از گوشت میته بخورد، لکن تنها در حدّی که جلوی مرگ او را بگیرد. مطالب مذکور خلاصۀ قسمت فقهی آیۀ شریفه مورد بحث بود.
در مورد حکم گوشت های غیرمجاز از حضرت امام باقر(عَلَيهِ السَّلام) سوال می کنند: «چرا خداوند شراب و ميته و خون و گوشت خوك را حرام فرموده است؟ می فرمايند: همانا خداوند تبارک و تعالی... خود مردم را آفريده و مىداند چه چيز بدن آنها را مقاوم مىكند و صلاح حال ايشان است، پس آنها را بر ايشان حلال كرده و استفاده بردن از آن را مباح و جايز شمرده است، و نيز دانسته است چه چيز براى آنها مضرّ است و زيان مىرساند، پس آنان را از خوردن يا ارتكاب آن نهى فرموده است»[1]. به عنوان نمونه: اگر شرع مبین اسلام، گوشت میته را برای انسان جایز اعلام نفرموده، برای این است که به فرمودۀ حضرت امام باقر(عَلَيهِ السَّلام)، «كسى از آن نخورد، مگر اينكه بدنش نحيف و زار شود، و توانائيش به سستى گرايد، و نسلش قطع (يعنى قدرت تناسل را از دست بدهد) و نميرد مگر به مرگ نـاگهانى»[2]. همچنین اگر خون خواری جایز نیست، به این سبب است که: «خوردن خون بيمارى استسقاء كه باعث عطش و تشنگى دائمى است آورد... و موجب قساوت قلب و كم مهرى و بىرحم شدن مىشود به قسمى كه به او اميدى نيست كه به نزديكترين دوستانش رحم كند و يا به همنشينانش دلسوز باشد»[3]. در انسانِ خون خوار قباحت و زشتی جنایت از بین می رود. گوشت خوک و شراب نیز به این سبب حرام است که به فرمودۀ حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) «(گوشت خوک) سبب بی غیرتی و بی تعصّبی و فساد اخلاقی می شود و خدای سبحان شراب را حرام کرد، زیرا شراب خواری ... مروّت و مردانگی را از شخص زایل میکند»[4]. در حديـث نبـوی وارد شده است کـه: «شراب خوار مثل بت پرست است. به آن خدايی که مرا به حق فرستاده است، که شراب خوار می آيد روز قيامت روسياه و از دهانش گندی برآيد که اهل محشر از آزارش شِکوه نمايند و بميرد تشنه و در قبر بماند تشنه و محشور شود تشنه و هزار سال فرياد کند: واعطشا، آنگاه آبی بياورند مانند مس گداخته که از دور روی او را تباه کند، چنانکه در آيات واقع شده است...»[5].
* فقه: به معنای علم به احکام الهی. کلام: مربوط به اعتقاد و خداشناسی.
[1]- قُلْتُ لَهُ لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِيرِ فَقَالَ اِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ... خَلَقَ الْخَلْقَ فَعَلِمَ ما تَقُومُ بِهِ اَبْدانُهُمْ وَ ما يُصْلِحُهُمْ فَاَحَلَّهُ لَهُمْ وَ اَباحَهُ لَهُمْ وَ عَلِمَ ما يَضُرُّهُمْ فَنَهاهُمْ عَنْهُ (من لا يحضره الفقيه، ج3، ص346).
[2]- اَمَّا الْمَيْتَةُ فَاِنَّهُ لَمْ يَنَلْ اَحَدٌ مِنْها اِلّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ وَهَنَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لا يَمُوتُ آكِلُ الْمَيْتَةِ اِلّا فَجْاَةً (من لا يحضره الفقيه، ج3، ص346).
[3]- من لا يحضره الفقيه، ج3، ص346
[4]- تفسیر جامع، ج۲، ص۱۵۶
[5]- کتاب «حلية المتّقين»، تأليف مرحوم ملّامحمّدباقر مجلسی، ج2، ص136